Ο ρόλος του εγκεφάλου στους καυγάδες

Σε όλους μας έχει τύχει να αντιδράσουμε υπερβολικά σε μια συζήτηση ή σε έναν καυγά και αργότερα να αναρωτηθούμε: «Τι μου συνέβη; Γιατί φέρθηκα έτσι;». Η απάντηση δεν είναι μόνο ψυχολογική αλλά και βαθιά βιολογική.

Είναι γνωστό στην νευροεπιστήμη πως όταν ο εγκέφαλος αισθάνεται απειλή – είτε πρόκειται για μια λέξη, έναν τόνο φωνής, μια χειρονομία ή ακόμα και ένα βλέμμα – ενεργοποιείται η αμυγδαλή, το κέντρο του άμεσου συναισθηματικού συναγερμού για το ένστικτο του «μάχης ή φυγής» που μας έχει κρατήσει ζωντανούς ως είδος.

Ο εγκέφαλος επομένως, παίζει καθοριστικό ρόλο στους καυγάδες, επηρεάζοντας την αντίληψη, την αντίδραση και τη διαχείριση των συγκρούσεων. Ειδικότερα, το αμυγδαλοειδές σώμα (amygdala) ενεργοποιείται άμεσα σε καταστάσεις απειλής, προκαλώντας συναισθήματα θυμού και φόβου, ενώ ο προμετωπιαίος φλοιός (prefrontal cortex) βοηθά στην εκλογίκευση και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

Το πρόβλημα είναι ότι η απειλή δεν χρειάζεται να είναι σωματική για να προκαλέσει αυτή την αντίδραση. Απειλή μπορεί να είναι η απόρριψη, η κριτική, η αίσθηση εγκατάλειψης ή η συναισθηματική αποστασιοποίηση. Όταν αυτά ενεργοποιούν την αμυγδαλή, ο προμετωπιαίος φλοιός – το κομμάτι του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την ενσυνείδητη σκέψη, την κριτική ικανότητα και την αυτορρύθμιση – παύει προσωρινά να λειτουργεί. Η λογική σβήνει και τη θέση της παίρνει η παρόρμηση. Το αποτέλεσμα δεν είναι συνειδητή συναισθηματική έκφραση αλλά μια αντιδραστική εκφόρτιση τραύματος.

Στην πραγματικότητα, συχνά δεν αντιδρούμε μόνο στο τώρα αλλά και σε κάτι πολύ παλιότερο. Πίσω από πολλές συναισθηματικές εκρήξεις κρύβεται το τραυματισμένο παιδικό Εγώ. Εκείνο το παιδί που κάποτε ένιωσε αβοήθητο, απορριφθέν ή ανεπαρκές μπροστά σε αυστηρούς ή αδιάφορους γονείς. Κάθε φορά που κάποιος αγγίζει αυτές τις παλιές πληγές – συνήθως χωρίς καν να το γνωρίζει – το νευρικό μας σύστημα αντιδρά σα να βιώνει ξανά τον αρχικό πόνο.

Η συναισθηματική μνήμη είναι βαθιά αποτυπωμένη στο σώμα και στον εγκέφαλο. Ακόμα κι αν δεν θυμόμαστε συνειδητά τις αρχικές πληγές, το νευρικό μας σύστημα τις θυμάται και αντιδρά με τον ίδιο τρόπο: με φόβο, θυμό, επίθεση ή απόσυρση.

Το πρώτο βήμα για να σπάσει αυτός ο κύκλος είναι η επίγνωση. Αν, τη στιγμή της έντασης, μπορέσουμε να σταθούμε για λίγο και να αναρωτηθούμε: «Αντιδρώ σε αυτό που συμβαίνει τώρα ή σε κάτι πιο παλιό;», δίνουμε χρόνο στον προμετωπιαίο φλοιό να «ξυπνήσει». Η βαθιά αναπνοή, η παύση, η προσπάθεια ονομασίας του συναισθήματος αντί της άμεσης εκφόρτισης, είναι τρόποι να ξαναβρούμε τον ενήλικα μέσα μας.

Κανείς δεν μπορεί να αποφύγει εντελώς τις στιγμές που η αμυγδαλή «παίρνει το τιμόνι». Όμως όσο περισσότερο καλλιεργούμε την αυτοπαρατήρηση, τη συμπόνια για τις παλιές πληγές μας και τη συναισθηματική ενσυνειδητότητα, τόσο περισσότερο μπορούμε να αντιδρούμε ως ενήλικες, και όχι ως πληγωμένα παιδιά. Στην προκειμένη, χρειάζεται να ακουμπήσουμε την ψυχή μας κάπου σε έναν ειδικό, μόνο αυτός και κανείς άλλος δεν μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά. Οι φίλοι προσφέρουν κάτι εξίσου πολύτιμο, την συμπαράσταση. Αυτός είναι ο δρόμος προς πιο υγιείς σχέσεις και αληθινή επικοινωνία και φυσικά και για καλύτερη ζωή.

Έμπνευση αποτέλεσε μια ανάρτηση του ψυχολόγου, ψυχοθεραπευτή Χρήστου Μπόντιπαλα Κουμαραδιού, επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD-PhD 3/7/2025