Γηριατρική ευθραυστότητα (frailty) μειωμένη ικανότητα αντίστασης των ηλικιωμένων

Η γήρανση του πληθυσμού φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που μέχρι πρότινος δεν απασχολούσαν ευρέως την κοινωνία και την ιατρική. Ένα από αυτά είναι η γηριατρική ευθραυστότητα ή ευπάθεια –Frailty-, μια σύνθετη κατάσταση αυξημένης ευαλωτότητας των ηλικιωμένων που συνδέεται με μειωμένη ικανότητα αντίστασης σε στρεσογόνους παράγοντες, είτε αυτοί είναι λοιμώξεις, πτώσεις, αλλαγές περιβάλλοντος είτε ακόμα και κοινωνική απομόνωση.

Η ευθραυστότητα ΔΕΝ ταυτίζεται με τη γήρανση. ΔΕΝ είναι αναπόφευκτη ούτε «φυσιολογική». Αντίθετα, είναι αποτέλεσμα βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων που δρουν αθροιστικά.

Η ευθραυστότητα προκύπτει από διαταραχές σε πολλά συστήματα του οργανισμού, με σημαντικότερους τους εξής μηχανισμούς:

• Σαρκοπενία: η απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης μειώνει τη φυσική αντοχή και αυξάνει τον κίνδυνο πτώσεων.
• Φλεγμονή χαμηλού βαθμού: χρόνια ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος που επιτείνει τη γήρανση των ιστών.
• Δυσλειτουργία στο ενδοκρινικό σύστημα: π.χ. μειωμένα επίπεδα αυξητικής ορμόνης, τεστοστερόνης ή οιστρογόνων.
• Μείωση ενεργειακών αποθεμάτων: το άτομο δυσκολεύεται να επανέλθει μετά από ένα stressor, π.χ. ένα χειρουργείο ή μια λοίμωξη.
• Υποσιτισμός: συντελούν τόσο στην απώλεια μυϊκού ιστού όσο και στη νοητική επιβάρυνση. Κυρίως αφορά την μειωμένη πρόσληψη πρωτεϊνών.

Η ευθραυστότητα εντοπίζεται συχνά με βάση το «Φαινότυπο της Fried», που περιλαμβάνει πέντε βασικά κριτήρια: ακούσια απώλεια βάρους, εξάντληση, αδυναμία λαβής, βραδύτητα βάδισης και μειωμένη σωματική δραστηριότητα. Παρουσία τριών ή περισσότερων στοιχείων τεκμηριώνει την κατάσταση.

Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι όπως η «συσσώρευση ελλειμμάτων» (Frailty Index), που βασίζεται στη συνολική επιβάρυνση από χρόνιες παθήσεις, φαρμακευτική αγωγή, γνωστική έκπτωση, λειτουργική ανικανότητα κ.ά.

Με άλλα λόγια ο ηλικιωμένος αν δεν υποστηριχθεί, πρώτα χάνει την αντοχή του, μετά επέρχεται η γεροντική ευθραυστότητα, ακολουθεί η ανημποριά και τέλος πεθαίνει έχοντας δίπλα του μια αλλοδαπή που φροντίζει τα βασικά, πολλές φορές σε ένα δωμάτιο που ήταν σε αχρηστία ή σε ένα υπόγειο ή κάπου αλλού. Τελευταία τα πάντα ακόμη και ο θάνατος γίνεται σε live streaming από web cameras με τον στενό συγγενή να παρατηρεί από την οθόνη του κινητού.

Η ευθραυστότητα συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο:

• πτώσεων και καταγμάτων
• νοσηλειών και επαναεισαγωγών
• παρατεταμένης ανάρρωσης
• εξάρτησης από φροντιστές
• ιδρυματικής φροντίδας
• πρόωρης θνητότητας

Σε κοινωνικό επίπεδο, οι συνέπειες είναι επίσης σημαντικές: ανάγκη για μεγαλύτερη φροντίδα, οικονομική επιβάρυνση των συστημάτων υγείας, ψυχική επιβάρυνση των οικογενειών και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.

Η ευθραυστότητα είναι αναστρέψιμη, ιδίως όταν εντοπίζεται έγκαιρα. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:

• Άσκηση: ιδιαίτερα η προοδευτική μυϊκή ενδυνάμωση και η αερόβια δραστηριότητα βελτιώνουν τη φυσική κατάσταση και μειώνουν τη σαρκοπενία.
• Διατροφή: επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης, βιταμίνης D, ασβεστίου και αντιοξειδωτικών. Συχνά χρειάζεται υποστήριξη από διαιτολόγο.
• Αναγνώριση και θεραπεία συνοσηροτήτων: όπως η κατάθλιψη, η άνοια, οι καρδιοπάθειες.
• Επανεκπαίδευση στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής: με τη βοήθεια εργοθεραπευτών και φυσιοθεραπευτών.
• Μείωση πολυφαρμακίας: ορθολογική ανασκόπηση φαρμάκων, ώστε να μειωθεί η φαρμακολογική επιβάρυνση.

Η παρέμβαση απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, όχι μόνο από γιατρούς αλλά και από νοσηλευτές, κοινωνικούς λειτουργούς και επαγγελματίες ψυχικής υγείας, αλλά κυρίως από κρατικές δομές που οφείλει να διατηρεί σε υψηλό επίπεδο και όχι να βασίζεται μόνο στην εκκλησία ή στην φιλανθρωπία των εχόντων. Οι ηλικιωμένοι δεν είναι επαίτες.

Η ευθραυστότητα δεν είναι μια ατομική αποτυχία. Είναι ένας καθρέφτης των δομών υγείας και του κοινωνικού κράτους που συστηματικά κατεδαφίζεται και οι πόροι διοχετεύονται αλλού, όπλα, διαφθορά κλπ. Η έγκαιρη αναγνώρισή της σημαίνει περισσότερη αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία για τους ηλικιωμένους. Η κατάντια της κοινωνίας αποτυπώνεται στα λόγια συγγενών που έχουν ανθρώπους σε προχωρημένη ηλικία που όταν αρρωσταίνουν λένε κάτι πολύ κοινό: «δεν το πάω στο νοσοκομείο για να μην κολλήσει κάτι, αλλά θα μου πουν τι θέλεις άλλο; μεγάλος άνθρωπος είναι, ας μείνει σπίτι και ότι πει ο Θεός» Ο Θεός θα αποφασίσει λοιπόν ή πότε θα τελειώσει το λάδι στο καντήλι του καθενός μας;

• Fried LP et al. (2001). Frailty in older adults: Evidence for a phenotype. The Journals of Gerontology Series A.
• Clegg A et al. (2013). Frailty in elderly people. The Lancet.
• Dent E et al. (2016). Management of frailty: Opportunities, challenges, and future directions. The Lancet.
• WHO (2015). World report on ageing and health.
• Morley JE et al. (2013). Frailty consensus: a call to action. Journal of the American Medical Directors Association.

Επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD PhD 16/5/2025