Το κάπνισμα αποτελεί έναν ισχυρό, αλλά τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις, πνευμονοπάθειες και καρκίνο. Οι καπνιστές έχουν περίπου 1 στις 3 πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα από καρκίνο που σχετίζεται με τον καπνό, καρδιαγγειακή ή πνευμονική νόσο. Στην πραγματικότητα, το κάπνισμα προκαλεί περισσότερους θανάτους από καρδιαγγειακές παθήσεις παρά από καρκίνο.

Ο καπνός συνδέεται με καρκίνο του πνεύμονα, του λάρυγγα, της στοματικής κοιλότητας, του οισοφάγου, των νεφρών, της ουροδόχου κύστης, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, του στομάχου και του τραχήλου της μήτρας. Ο αριθμός των τσιγάρων που καπνίζονται ημερησίως και η ένταση της εισπνοής καπνού σχετίζονται άμεσα με τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα. Τα τσιγάρα χαμηλής πίσσας ή ελαφριάς καύσης δεν είναι ασφαλέστερα, καθώς οι καπνιστές τείνουν να τα εισπνέουν πιο συχνά και βαθιά.

Όσοι διακόπτουν το κάπνισμα μειώνουν κατά 30-50% τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα μέσα σε 10 χρόνια, σε σύγκριση με εκείνους που συνεχίζουν το κάπνισμα, παρά το γεγονός ότι κάποιες μεταλλάξεις γονιδίων που προκαλούνται από καρκινογόνες ουσίες παραμένουν για χρόνια μετά τη διακοπή. Η διακοπή του καπνίσματος και η αποφυγή του θα μπορούσε να σώσει περισσότερες ζωές από οποιαδήποτε άλλη δράση δημόσιας υγείας.

Ο κίνδυνος από τον καπνό δεν περιορίζεται μόνο στους καπνιστές. Ο καπνός του περιβάλλοντος, γνωστός ως παθητικό κάπνισμα, είναι καρκινογόνος και σχετίζεται με διάφορες αναπνευστικές ασθένειες στα παιδιά που εκτίθενται σε αυτόν.

Η πρόληψη του καπνίσματος πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία. Περισσότερο από το 80% των ενήλικων καπνιστών στις ΗΠΑ ξεκίνησαν το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 18 ετών. Αν και το κάπνισμα των παραδοσιακών τσιγάρων έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, περίπου το 8% των μαθητών λυκείου ανέφεραν πρόσφατα ότι κάπνισαν μέσα στον προηγούμενο μήνα. Από την άλλη, η χρήση των ηλεκτρονικών τσιγάρων αυξάνεται ραγδαία: περίπου το 28% των μαθητών λυκείου και το 11% των μαθητών γυμνασίου χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Η συμβουλευτική εφήβων και νεαρών ενηλίκων είναι κρίσιμη για την πρόληψη όλων των μορφών χρήσης καπνού. Μια απλή σύσταση από έναν επαγγελματία υγείας μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη. Οι γιατροί θα πρέπει να ρωτούν τους ασθενείς τους για τη χρήση καπνού και να προσφέρουν βοήθεια σε όσους θέλουν να διακόψουν.

Οι σύγχρονες προσεγγίσεις αναγνωρίζουν τη νικοτίνη ως εθιστική ουσία. Η διαδικασία διακοπής περιλαμβάνει στάδια: την πρόθεση διακοπής, την ενεργή φάση διακοπής και τη φάση διατήρησης. Οι καπνιστές που διακόπτουν εντελώς έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας από εκείνους που μειώνουν σταδιακά τον αριθμό των τσιγάρων ή αλλάζουν σε τσιγάρα χαμηλότερης πίσσας ή νικοτίνης.

Τα οργανωμένα προγράμματα διακοπής μπορούν να βοηθήσουν. Οι βαριοί καπνιστές ενδέχεται να χρειαστούν εντατικά, πολυδιάστατα προγράμματα που περιλαμβάνουν συμβουλευτική, στρατηγικές συμπεριφοράς και φαρμακευτική υποστήριξη. Τα διαθέσιμα φάρμακα περιλαμβάνουν τη θεραπεία αντικατάστασης νικοτίνης (τσίχλες, επιθέματα, σπρέι, παστίλιες και εισπνευστήρες), την βουπροπιόνη και τη βαρενικλίνη.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα έχουν προταθεί ως εργαλείο για τη διακοπή του καπνίσματος στους ενήλικες, αλλά η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Οι συνολικές επιπτώσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Επιπλέον, η έλλειψη αυστηρών ελέγχων στην παραγωγή υγρών ατμίσματος έχει οδηγήσει σε σοβαρούς τραυματισμούς.

Οι κίνδυνοι από τα πούρα είναι παρόμοιοι με αυτούς των τσιγάρων. Το κάπνισμα ενός ή δύο πούρων ημερησίως διπλασιάζει τον κίνδυνο καρκίνου της στοματικής κοιλότητας και του οισοφάγου, ενώ το κάπνισμα τριών ή τεσσάρων πούρων ημερησίως αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου της στοματικής κοιλότητας οκταπλάσια και του οισοφάγου τετραπλάσια. Ο κίνδυνος από περιστασιακή χρήση πούρων παραμένει άγνωστος.

Ο άκαπνος καπνός (π.χ. μάσημα καπνού) αποτελεί επίσης σημαντικό κίνδυνο για την υγεία. Το μάσημα καπνού είναι καρκινογόνο και συνδέεται με τερηδόνα, ουλίτιδα, λευκοπλακία και καρκίνο της στοματικής κοιλότητας. Οι συστηματικές επιπτώσεις του άκαπνου καπνού, συμπεριλαμβανομένου του snuff, ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο για άλλες μορφές καρκίνου. Ο καρκίνος του οισοφάγου συνδέεται με τις καρκινογόνες ουσίες του καπνού που διαλύονται στο σάλιο και καταπίνονται.

Οι συνολικές επιπτώσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία παραμένουν ανεπαρκώς μελετημένες.

Πηγή: Harrison’s Internal Medicine 21^st Edition

Επιμέλεια Δρ Δημήτριος Φυλακτόπουλος 8 Μαρτίου 2025