Η μουσική είναι τέχνη και δη δύσκολη αν δεν έχεις έμπνευση, αλλά όταν βρει τον «δρόμο» που θέλει να βαδίσει, κοινωνεί πηγαία τα μηνύματά της. Από κει και μετά η διαδικασία είναι σχετικά εύκολη αν έχεις όλους εκείνους τους συνεργάτες, την αισθητική, την τεχνική αλλά και την ουσιαστική βοήθεια που χρειάζεσαι για να βρει το σύνολο της δουλειάς σου το ακροατήριο που περιμένει ν’ ακούσει και να δει κάτι το διαφορετικό και ενδιαφέρον.
Γνωστοί καλλιτέχνες και συγκροτήματα, πέρα από την μικρή ή μεγάλη επιτυχία που γνώρισαν, ολοκληρωμένες τους δουλείες –άλμπουμ δηλ.- απέκτησαν φήμη από ένα τραγούδι ή μια φράση που ακολουθεί πλέον τα ονόματα τους σαν μια εικόνα μνήμης, σαν τίτλος ή και ανάποδα πολλές φορές.
Για να γίνω πιο σαφής, ας πάρουμε τους Pink Floyd.
Ένας δίσκος που έκανε την διαφορά και επιμένει έως το 2023 να βρίσκεται ακόμη και τώρα, μισόν αιώνα μέσα στον Τοπ-100 και φυσικά στα περισσότερα Εγγλέζικα αλλά κι Ελληνικά σπίτια και όχι μόνο, είναι το εμβληματικό “Dark Side of the Moon” με το χαρακτηριστικό πρίσμα που διαθλάται πάνω του το φως στο εξώφυλλο.
Η περίτεχνη μουσική των Floyd, ο «παράξενος» τίτλος και το εξώφυλλο έκαναν το άλμπουμ παγκόσμια επιτυχία, συνδέοντας αναπόσπαστα το όνομα τους με τον τίτλο. Είναι όμως έτσι ή υπάρχει μια τυχαία αλληλουχία πραγμάτων που ίσως να είχε αλλάξει την σειρά των γεγονότων ή την ιστορία του άλμπουμ;
Το “Dark Side of the Moon” κυκλοφορεί τον Μάρτιο του 1973 και γνωρίζει παγκόσμια απήχηση. Το Οκτώβριο όμως της προηγούμενης χρονιάς ένα άλλο βρετανικό γκρουπ οι -όχι και τόσο γνωστοί τελικά- Medicine Head κυκλοφορούν τον τρίτο τους δίσκο με τον τίτλο…. “Dark Side of the Moon”. Σύμπτωση; ένα τολμηρό παιχνίδι της τύχης ή συνέβη κάτι άλλο που δεν γνωρίζουμε;
Οι Pink Floyd εκ των υστέρων δήλωσαν ότι αγνοούσαν την ύπαρξη του δίσκου των Medicine Head. Οι Medicine Head από την άλλη έκαναν τουμπεκί, ελπίζοντας τελικά ότι ο όμοιος τίτλος που μοιράζονταν με τους Floyd θα επηρεάσει και τις δικές τους πενιχρές πωλήσεις. Αυτό τελικά ωφέλησε μόνο τους Floyd και οι Medicine Head «έσβησαν» σαν γκρουπ κάπου το 1977. Έτσι “Dark Side of the Moon” και Pink Floyd έγιναν ταυτόσημες έννοιες.
Το παιχνίδι της τύχης για τους Pink Floyd δεν σταματά όμως εκεί. Το 1975 οι ίδιοι θέλοντας να τιμήσουν έναν εκ των ιδρυτών του γκρουπ που αποχώρησε πρόωρα, του αλαφροΐσκιωτου Syd Barrett, κυκλοφορούν το “Wish you were Here”. Ένα σιωπηλό κάλεσμα στον Barrett και μια κριτική στην σκληρή πραγματικότητα της μουσικής βιομηχανίας και της οικονομίας γενικότερα.
Την προηγούμενη χρονιά και πάλι κάποιοι άλλοι τους πρόλαβαν. Οι επίσης Άγγλοι Bandfinger τον Νοέμβριο του 1974 κυκλοφορούν το «δικό» τους “Wish you were Here” που γενικώς πραγματεύεται πάνω κάτω τα ίδιο θέμα. Οι Bandfinger αν και «προστατευόμενοι» του Paul McCartney –ηχογραφούσαν στην Apple Rec. των Beatles- εδώ παίζουν ένα μίγμα power-pop & Beatles, θυμίζοντας αλλού τα «Σκαθάρια» και αλλού τους Big Star, με την συνταγή του δίσκου ν’ αποτυγχάνει τελικώς εμπορικά. Έτσι και εδώ το “Wish you were Here” «κατοχυρώνεται» απόλυτα στους Floyd.
Αν οι Pink Floyd είχαν αυτές τις δύο συμπτώσεις, υπάρχει και τριπλή.
Το 1969 ένα οργανικό τρίο Νεορκέζων μουσικών που επιχειρούν να ανακατέψουν το ροκ το μπαρόκ, την σόουλ, τον Μπαχ και τον …Χατζιδάκι, ηχογραφούν στην Columbia τον δεύτερο και τελευταίο του δίσκο “Tapestry” και μετά …χάνονται. Το γκρουπ λεγόταν “The New York Electric String Ensemble”.
Το 1970 –άλλες πηγές αναφέρουν το 1969- ο σπουδαίος μουσικός της φολκ Don Mc Lean κυκλοφορεί τον παρθενικό του δίσκο με τίτλο… “Tapestry”. Τραγούδι, όπως λέγεται εμπνευσμένο από την τότε ίδρυση της πασίγνωστης σήμερα “Greenpeace”. Η επιτυχία και η καθιέρωση του τροβαδούρου Don Mc Lean θα έρχονταν την επόμενη, το 1971 όταν πλέον κυκλοφορεί το περίφημο “American Pie” με το ομώνυμο κομμάτι να πάει στο Νο1 στην ΗΠΑ για τέσσερεις βδομάδες. Μικρή ή μεγάλη λεπτομέρεια. Το 2000 το “American Pie” «έπεσε» στα χέρια της Madonna που το κυκλοφόρησε ως single και το συμπεριέλαβε τον δίσκο της “Music”, «εκτελώντας» το κυριολεκτικά στα δέκα μέτρα. Κρίμα.
Το 1971 που ο Don Mc Lean γνωρίζει την καθιέρωση, έχουμε την εξαιρετικά σπουδαία στιχουργό, συνθέτρια, τραγουδίστρια, πιανίστρια Karol King να κυκλοφορεί κι εκείνη τον δεύτερο της προσωπικό δίσκο με τον τίτλο…“Tapestry”. Αυτό είναι και το πιο διάσημο «ταπισερί»-“Tapestry” στην ιστορία της μουσικής, αφού μόνο στην Αμερική έμεινε 15 συνεχόμενες βδομάδες στο Νο1, κέρδισε 4 Grammy, πούλησε 14 εκατομμύρια δίσκους και άλλαξε το μουσικό τοπίο στην Αμερικάνικη τραγουδοποιία της δεκαετίας του ’70 και όχι μόνο. Λεπτομέρεια. Το περιοδικό “Rolling Stone” κατέταξε το άλμπουμ, 36ο μέσα στη λίστα με τα 500 καλύτερα άλμπουμ όλων των εποχών.
Εκείνη την περίοδο ένα άλλο σημαντικό άλμπουμ έμελε να κάνει την εμφάνιση στην ροκ ιστορία. Πρόκειται για το πολύ γνωστό και στην Ελλάδα “Transformer”, το δεύτερο προσωπικό άλμπουμ του Lou Reed στα 1972 μετά την αποχώρηση του από τους Velvet Underground, σε παραγωγή και βοήθεια του «κολλητού» του David Bowie μαζί με τον Mick Ronson. Ποιος δεν άκουσε στο ραδιόφωνο το “Vicious”, το “Walk on the wild side” το “Perfect Day” ή ακόμα το "Satellite of Love" ή δεν τα χόρεψε στις ντισκοτέκ του ’80. Άλμπουμ ορόσημο για τον Lou Reed και το ροκ ή αν θέλετε το glam-rock της δεκαετίας του ’70 που η σεξουαλική απελευθέρωση που μας έρχονταν απ’ έξω από τα τέλη του ’60 και μετά, μας ξένιζε και μας φόβιζε στην Ελλάδα. Με David Bowie, Lou Reed, Mark Bolan, Brian Ferry, Freddie Mercury και άλλους «περίεργους» τύπους τα χρηστά ήθη στην χώρα μας «κινδύνευαν».
Το “Transformer” έκανε την απόλυτη αλλαγή στην καθημερινότητα του μουσικού τέλματος της «οικογενειακής» μουσικής του ’70 που στα ‘80ς θα μεταμορφώνονταν-“transform” στο γνωστό μας arena rock ή stadium rock ή αν θέλετε «επιστημονικά» AOR, με Boston, Toto, Styx, Journey, Reo Speedwagon, Kansas και άλλους εκατομμυριούχους ροκ σταρ που στηρίζουν με θάρρος και θράσος πολιτικά και οικονομικά το «αμερικάνικο όραμα» του σήμερα και του αύριο για την Αμερική αλλά και για όλο τον κόσμο.
“Transformer” λοιπόν. Πάντως όταν διάβασα –μαθητής Λυκείου- στο περιοδικό «Μουσική» τεύχος Νο19, Ιούνιος 1979 το άρθρο του Μανώλη Νταλούκα «ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ –Μια ματιά πάνω στο Transformer του LOU REED» τότε συνειδητοποίησα τι άκουγα και εκτίμησα εμβρυακά, την επίδραση του Lou Reed στην σύγχρονη μουσική αλλά και στην ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα που κρύβονταν λογοκριμένη πίσω από εικόνες και λέξεις.
Αν ζούσα όμως στην Αμερική ίσως ανακάλυπτα κι ένα άλλο «χαμένο», «μοναχικό» και «μεταμορφωμένο» αριστούργημα (για λίγους, όπως αποδεικνύεται από την ιστορία και την ακρόαση του, χωρίς να το παινεύω από έπαρση, αλαζονεία ανακάλυψης ή εγκυκλοπαιδική τυμβωρυχία). Έπρεπε να φτάσουμε στην εποχή του ιντερνέτ για ν’ ακούσω το άλλο “Transformer” του «μοναχικού λύκου» David Stoughton από τα 1968 στην προοδευτική Electra Rec.
Ο David Stoughton επιχείρησε την «πρώτη» και τελευταία μουσική του μεταμόρφωση στα 1968 πριν τον φάει κυριολεκτικά το μαύρο σκοτάδι της πλήρους εμπορικής αποτυχίας. Έτσι κι εδώ “Transformer” και Lou Reed γίνονται ένα.
Η ιστορία γράφεται και με αίμα και με πάθος, με αποτυχίες και επιτυχίες, αλλά οι άνθρωποι θυμούνται μόνο τους νικητές και τους κατά συνθήκη ήρωες.
Πολύ λίγα είναι γνωστά για την ζωή και την μετέπειτα τύχη του Βοστονέζου μαθηματικού και μουσικού David Stoughton. Ανήσυχο πνεύμα επηρεασμένος από την φολκ, την ποπ, την ηλεκτρονική μουσική, την concrete music, τον αυτοσχεδιασμό, τον John Cage, τον Andy Warhol, αλλά και τους Beatles και τον John Lennon. Δημιούργησε και έγραψε τελικά ένα «δύσκολο» άλμπουμ σε παραγωγή, σύλληψη και εκτέλεση δική του.
Έτσι η «μεταμόρφωση» αυτή που είχε συλλάβει ήταν μαθηματικά προορισμένη ν’ αποτύχει εμπορικά. Το κοινό του 1968 δεν ήταν έτοιμο να δεχτεί ένα τέτοιο «πείραμα» σε τόσο μεγάλη μουσική και καλλιτεχνική έκταση και φυσικά καμία εταιρεία δεν ήταν πρόθυμη να το υποστηρίξει οικονομικά.
Ωστόσο το 2011 το περιοδικό Uncut το συμπεριέλαβε στην λίστα των 50 μεγάλων «χαμένων» δίσκων, στην 23η θέση.
Πάντως σημειολογικά τα «τρεμάμενα» γράμματα των λέξεων “Transformer” στα εξώφυλλα και των δύο δίσκων κάτι «λένε». Όσο για το εξώφυλλο του David Stoughton με το βλέμμα τροφίμου ψυχιατρείου πίσω από τα ακανθώδη κλαδιά δέντρου, μου δίνει την εντύπωση αλλοτριωμένου Μεσσία που ετοιμάζεται για τον Σταυρό του μαρτυρίου σα να έχει προβλέψει ήδη την τύχη του.
Τελευταία «σύμπτωση», αν και υπάρχουν πολλές άλλες ακόμη, το “Harvest” του Neil Young από το 1972 και το “Harvest” της Karen Beth από τα 1970. Κι εδώ το άτολμο, ανώριμο φόλκ άλμπουμ της Karen Beth δεν είχε καμία τύχη, αντίθετα η ώριμη επιδραστική ματιά του Neil Young πάνω σε ανθρώπινα προβλήματα και καταστάσεις ανέδειξε το “Harvest” σε ορόσημο της ροκ εργογραφίας. Το μόνο κοινό περά από το φόλκ υπόβαθρο και των δύο, η σημειολογική, σχεδόν όμοια γραμματοσειρά της λέξης “Harvest” στα εξώφυλλα και των δύο άλμπουμ.
Η ιστορία και η πορεία ζωής τελικά αποφασίζει τι μένει για τους πολλούς και τι για τους λίγους.
Προσθήκη της τελευταίας στιγμής, που πιστεύω έχει ενδιαφέρον μουσικά και σημειολογικά. Τρία «γυναικεία» άλμπουμ φωνητικής Jazz όλα από το 1959 (1η σύμπτωση;) όλα ηχογραφημένα στην Νέα Υόρκη (2η σύμπτωση;) όλα θλιμμένα και απαισιόδοξα (3η σύμπτωση;) όλα από γυναίκες τραγουδίστριες (4η σύμπτωση;) όλα με σχεδόν ίδιο τίτλο (5η σύμπτωση;) όλα με παρόμοιο εξώφυλλο με φόντο ή υπαινιγμό την Νέα Υόρκη (6η σύμπτωση;)
Δείτε, ακούστε και βρείτε τις δικές σας… συμπτώσεις.
ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΒΟΛΟΓΚΑΣ
