Από τα σημαντικότερα συναισθήματα που τροφοδότησαν τη μουσική και τη λογοτεχνία εδώ και πολλούς αιώνες, η ζήλια παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στον κόσμο ταυτόχρονα με τον άνθρωπο.
Αδάμ και Εύα και τα παιδιά τους, ο Κάιν και ο Αβελ, ήταν σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη οι πρώτοι φορείς της ζήλιας και αυτοί που μετέφεραν αυτό το συχνά ολέθριο συναίσθημα στους απογόνους τους.
Ολοι οι άνθρωποι λίγο - πολύ ζηλεύουμε, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο. Η ζήλια μάλιστα ξεκινάει από τη βρεφική ηλικία και θα πρέπει να είναι ένα από τα πρώτα συναισθήματα που συνειδητοποιεί ο άνθρωπος.
Η ζήλια αρχίζει στο παιδικό δωμάτιο ανάμεσα στα αδέλφια, συχνά συνεχίζεται στους χώρους εργασίας, με τον ανταγωνισμό που συνήθως υπάρχει εκεί, αλλά η κορύφωσή της συντελείται στις σχέσεις των δύο φύλων και πολλές φορές γίνεται παθολογική προκαλώντας θυμό, ανασφάλεια, θλίψη και αίσθημα κατωτερότητας.
Η παθολογική ζήλια ταυτίζεται με το αίσθημα της αποκλειστικής ιδιοκτησίας, μιας ιδιοκτησίας απαραίτητης για τη διατήρηση μιας σχέσης, που πολλές φορές οδηγεί στην εμμονή ότι ο/η σύντροφός μας μάς κάνει απιστία. Ο άντρας ζηλεύει παράφορα τη γυναίκα και η γυναίκα τρέχει πίσω από τον άντρα παρακολουθώντας κάθε του κίνηση.
Η ζήλια μπορεί να προκαλέσει άγχος, ανησυχία, ψυχική και σωματική κούραση και αποδεικνύεται επιζήμια για όσους τους επηρεάζει. Στους άντρες η ζήλια λειτουργεί διαφορετικά απ' ό,τι στις γυναίκες. Δεν πενθούν, αλλά πεισμώνουν. Αισθάνονται πληγωμένοι και ζητούν, όπως ο Οθέλλος, ο γνωστός ήρωας του Σαίξπηρ, εκδίκηση. Θυμώνουν, βρίζουν. Ομως όταν χάσουν εντελώς το μυαλό τους η επιθετικότητά τους μπορεί να μετατραπεί σε εγκληματικότητα.
Ο Σαίξπηρ αναφέρει για τη ζήλια στον Οθέλλο: «Η ζήλια είναι ένα τέρας που γεννιέται από τον εαυτό του και τρέφεται απ' τον εαυτό του».
Οταν οι γυναίκες που αγαπούν υπερβολικά πέφτουν θύματα απιστίας, περνάνε πολλές ώρες στον καθρέφτη, όπως η μητριά της Σταχτοπούτας, προσπαθώντας να ανακαλύψουν αν τους λείπει κάτι σε σχέση με την αντίζηλό τους.
Η ζήλια μπορεί να καταστρέψει τις σχέσεις μεταξύ εραστών, φίλων, αδελφών, συγγενών, συνεργατών, αλλά στο τραγούδι συνήθως φέρνει μεγάλη επιτυχία.
Για τη ζήλια έχουν γραφτεί πολλά λαϊκά τραγούδια, με πιο χαρακτηριστικό ίσως το Ζήλια μου, του Χρήστου Νικολόπουλου σε στίχους του Μανώλη Ρασούλη:
Ψέματα σου λέω και κρυφά σου κλαίω
Από αγάπη ζήλια και εγωισμό
Κι όταν είμαι ψεύτρα
Κι άλλο τόσο φταίχτρα
Πάλι από τη ζήλια θα υποκριθώ.
Στο Η ζήλια και το φίδι, ο Μιχάλης Μενιδιάτης μαζί με τη Βούλα Γκίκα τραγουδούν: Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αρώστια απ' τη ζήλια, ζηλεύω και το νερό που πίνεις, όταν περνάει απ' τα γλυκά σου χείλη.
Ο ίδιος τραγουδάει και στο Είδα τα μάτια σου κλαμένα του Ακη Πάνου: Ποιος έχει βάλει στο δικό σου το χέρι της ζήλιας το μαχαίρι. Ο Ακης Πάνου είναι ο δημιουργός και στο Ρολόι-κομπολόι, όπου ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά: Τώρα δεν είσαι στην αγκαλιά μου και την καρδιά μου η ζήλια τρώει, τι να το κάνω τέτοιο ρολόι, κάθε του χτύπος και μοιρολόι. Στο Δεν κλαίω για τώρα, με τη Βίκυ Μοσχολιού, ο Ακης Πάνου γράφει: Δεν είν' από ζήλια που σφίγγω τα χείλια και κλαίω μπροστά σου χωρίς να ντραπώ.
Η ζήλια σου τραγουδά ο Γιάννης Πλούταρχος, Ζηλεύω, ο Γιώργος Μαζωνάκης, Ζήλια μου η Στέλλα Χασκίλ, Αχ, η ζήλια μου η Μελίνα Κανά, ο Γιώργος Μαργαρίτης το Ζήλια που'χει η αγάπη, ο Μάρκος Βαμβακάρης τη Ζηλιάρα και ο Νίκος Κουρκούλης το Ζήλια μου, παράπονό μου.
Το 1949 η Δανάη τραγουδούσε: Η ζήλια με κάνει τρελό, θολώνει το νου, το μυαλό, η σκέψη πως μ' άλλον γλυκά μιλάς και σε άλλον με πόθο χαμογελάς.
Ο Στέλιος Καζαντζίδης δεν θα μπορούσε βέβαια να απουσιάζει από τέτοιες καταστάσεις, στο Το 'ξερα πως θα μου φύγεις του Βασίλη Τσιτσάνη, σε στίχους του Βλάχου, τραγουδά: Το δικό μου πάθος κι η μεγάλη ζήλια σ' έκαναν να φύγεις, να βρεις ξένα χείλια, έφυγες αγάπη μου, σε πήραν απ' τα χέρια τα δικά μου και καίγεται η καρδιά μου. Σε ζηλεύω, σε πονώ είναι ένα από τα πρώτα τραγούδια που έγραψε ο Τσιτσάνης το 1938 και το τραγουδά ο ίδιος μαζί με τον Στράτο Παγιουμτζή: Δεν μπορείς να καταλάβεις της καρδιάς μου τον καημό. Σ'αγαπώ και το φωνάζω σε ζηλεύω, σε πονώ.
Ο ίδιος στο Αν ξαναρχόσουν, του Απόστολου Καλδάρα, τραγουδά: Αν σ' έχω κάνει τόσο να υποφέρεις, από ζήλια ξέρεις το 'κανα αυτό, τώρα το βλέπω πως για όλα φταίω και γι' αυτό και κλαίω, σου το ομολογώ.
Ο Λεωνίδας Βελής, με φωνή που θύμιζε αρκετά τον Στέλιο, τραγουδούσε: Αγάπη όλο ζήλια κι όλο κλάμα, αγάπη που δεν γνώρισες χαρά. Η μουσική ανήκει στον Χρήστο Νικολόπουλο και οι στίχοι στον Λευτέρη Παπαδόπουλο.
Ζηλεύει η νύχτα, με τον Ορφέα Περίδη: Ζηλεύει η νύχτα, κάτι απ' το φως της έχεις πάρει, στρέφεις το βλέμμα, ψηλά κι ανάβει το φεγγάρι.
Ο Κώστας Σκαρβέλης με τον Παστουρμά έγραψαν για τον Γιώργο Κάβουρα την Παραπονιάρα: Είσαι πολύ ζηλιάρα, μικρή σκερτσόζα παραπονιάρα, όταν θα με δεις αρχίζεις πού πηγαίνω να ρωτάς, γκρινιάζεις και δεν σταματάς.
Στο Να με παίρνανε τα σύννεφα η Σοφία Βέμπο ζητάει να την πάρουν τα σύννεφα, για να γλιτώσει από τη ζήλια του αγαπημένου της.
Ανεξάντλητο το θέμα, όπως άλλωστε και η ζήλια, που απασχολεί τους στιχουργούς σε πολλές διεθνείς επιτυχίες:
Ο John Lennon, που είχε γράψει το χαρακτηριστικό Jealous Guy, είχε ασχοληθεί με το θέμα και σε τραγούδια των Beatles, όπως το Run For Your Life. Ο Marvin Gaye ένιωσε έκπληξη γι' αυτά που άκουσε, όπως μας αποκαλύπτει στο Ι Heard It Through The Grapevine, μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. Η δισκογραφική εταιρεία Μοτάουν έχει αρκετά τραγούδια για τη ζήλια στο ρεπερτόριό της, όπως το Lately του Stevie Wonder, ή το (Ι Know) Ι'm Loosing You των Temptations.
Ο Nick Cave και οι Bad Seeds μοιραία οδηγούνται σε ακραίες καταστάσεις στο Henry Lee, ενώ ο Elvis Presley εκφράζει τις επιφυλάξεις του με το Suspicious Minds.
Ενα τραγούδι με συχνή παρουσία στον περασμένο αιώνα ήταν το Jalousie, επιτυχία στις δεκαετίες '20, '30, '40 και '50, τελευταία φορά με τον Frankie Laine που σε ρυθμό τάγκο τραγουδά λέγοντάς μας ότι η ζήλια τον βασανίζει νύχτα και μέρα.
Η Alanis Morissette είναι μία ακόμα περίπτωση τραγουδίστριας που βασανίζεται από τη ζήλια, την οποία εκφράζει στη μεγάλη επιτυχία της You Oughta Know.
Τη ζήλια ως θέμα έχουν πολλά ξένα τραγούδια, όπως το Jalousie των Pet Shop Boys, το Girlfriend της Avril Lavigne, το Because Of You της Kelly Clarkson, Bad Medicine με τους Bon Jovi, Mothers Little Helper-Rolling Stones, Ι Still Get Jealous - Louis Armstrong, Jealousy - Natalie Merchant, Jealous Of You - Connie Francis, Teardrops On My Guitar - Taylor Swift, που είναι το νέο 19χρονο κορίτσι στη μουσική κάντρι με μεγάλη απήχηση τα τελευταία δύο χρόνια.
Η ανθρώπινη ζήλια φαίνεται να έχει τις ρίζες της στο αναπαραγωγικό παρελθόν μας και μάλλον επιβιώνει μέχρι σήμερα γιατί υπηρετεί τον τελικό σκοπό, που είναι η προσπάθεια του ανθρώπινου γένους να μεταφέρει τα γονίδιά του αποτρέποντας τους ανταγωνιστές του.
Σε μια φυλή της Αφρικής οι μητέρες λένε τη φράση «Μωρό της μαμάς, ποιος είναι ο μπαμπάς;».
Οι σκηνές ζήλιας μεταξύ ανδρών και γυναικών συνοδεύονται από φονικά βλέμματα, απειλές, βίαιες και επικίνδυνες συμπεριφορές, που πολλές φορές υπηρετούν τη διατήρηση της αγάπης, στην παθολογική της μορφή, όμως, συχνά κουράζουν και δημιουργώντας προβλήματα στα ζευγάρια, οδηγούν στον χωρισμό.
