Από τον Κώστα Ζουγρή
Η συνήθεια της φωτογράφησης στην εποχή μας έχει διαδοθεί τόσο πλατιά σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, σε σημείο που μας κάνει να παραβλέπουμε το πόσο πρόσφατη είναι. Μέχρι και πριν από το τέλος του 19ου αιώνα μόνον η ζωγραφική και το σχέδιο μπορούσαν να αποτυπώσουν αυτό που έβλεπε ο άνθρωπος.
Σήμερα η φωτογράφηση, ως τέχνη, μάς παρέχει απεριόριστες δυνατότητες και μέσω των κινητών τηλεφώνων και των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει διαδοθεί σε όλα τα κοινωνικά στρώματα ως μέσο δημιουργίας και έκφρασης.
Η επαναστατική αλλαγή που έφερε η ψηφιακή τεχνολογία προσφέρει μεγάλες δυνατότητες στις φωτογραφικές εφαρμογές και συχνά οδηγεί σε παραποίηση της πραγματικής εικόνας, αλλά με το ίδιο δέος αντιμετώπιζαν στο παρελθόν οι φωτογράφοι της εποχής την αλλαγή της γυάλινης πλάκας με το φωτογραφικό φιλμ.
Οπως και να 'χει, πάντως, εναπόκειται στην τέχνη και στην ευαισθησία του φωτογράφου το να εκφράσει μέσα από τη φωτογραφία τις μοναδικές στιγμές ψυχικής ευφορίας και του κάθε σημαντικού ή ασήμαντου γεγονότος στην καθημερινή μας ζωή.
Δεμένη με τις αναμνήσεις μας, η κάθε φωτογραφία έχει μεγαλύτερη δύναμη στο πέρασμα του χρόνου και συνήθως μας προκαλεί έντονη συγκίνηση η ύστερα από χρόνια ανακάλυψή της σε κάποιο ξεχασμένο συρτάρι.
Μέσα από το άψυχο χαρτί ξεπηδούν συνήθως αναμνήσεις που σημάδεψαν τη ζωή μας.
Αυτή η «αποθήκευση» ιστορικών δεδομένων, έχει βρει, όπως συμβαίνει άλλωστε και με άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, ανταπόκριση στον χώρο του τραγουδιού μέσα από στίχους που προσπαθούν να περιγράψουν τα συναισθήματά μας στο αντίκρισμα της κάθε φωτογραφίας από το παρελθόν μας.
Το πρώτο τραγούδι που έρχεται στο μυαλό μου, είναι το Στο άδειο προσκεφάλι του Χρήστου Κολοκοτρώνη, σε στίχους του Μπάμπη Δαλιάνη, με ερμηνευτή τον Στέλιο Καζαντζίδη: Στο άδειο προσκεφάλι, στο σπίτι τ' ορφανό σαν γέρνω το κεφάλι, γλυκιά μου αγάπη, για σένα πονώ. Κλαίω και πονώ, για τον δικό σου χωρισμό
Χρόνια καρτερώ και λαχταρώ το γυρισμό.
Και μια φωτογραφία που είμαστε αγκαλιά τη βλέπω και δακρύζω και τη γεμίζω με χίλια φιλιά.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό τραγούδι για τις φωτογραφίες είναι αυτό που έγραψε ο Λάκης Παπαδόπουλος, σε στίχους του Κυριάκου Ντούμου: Για να σε εκδικηθώ σου σκίζω τις φωτογραφίες κι εσύ όπως και εγώ κομμάτια στις γωνιές και στις πλατείες, τα γράμματά σου καίω μέσα στον πυρετό μου και σβήνω το όνομά σου μαζί με το δικό μου. Βέβαια δεν συνιστάται αυτό που προτείνουν ο Λάκης με τον Δημήτρη Μητροπάνο, γιατί έτσι και καταστραφούν οι φωτογραφίες, ειδικά οι παλιές, είναι σχεδόν αδύνατο να ξαναβρεθούν, και αυτό το παρελθόν που θέλετε σήμερα να διαγράψετε, ίσως αύριο θελήσετε να ξανασυνδεθείτε μαζί του.
Ο Ορφέας Περίδης στο Ζηλεύει η νύχτα τραγουδά: Ζηλεύει η νύχτα, κάτι απ' το φως της έχεις πάρει, στρέφεις το βλέμμα ψηλά κι ανάβει το φεγγάρι, έξω απ' τον χρόνο γύρω σου ακίνητα τοπία, χορεύεις μόνη μέσα σε μια φωτογραφία. Ο ίδιος στη Φωτοβολίδα τραγουδά: Μια φωτογραφία κομματάκια δυο έχω να σε δω χρόνια αστεία αστεία.
Πιάνω την κολλάω, σε ξανακοιτώ, πιο όμορφη θαρρώ δείχνεις μου όσο πάω.
Το τραγούδι του Σταμάτη Σπανουδάκη Φωτογραφία περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τα συναισθήματα που προκαλεί η ανακάλυψη μιας φωτογραφίας από το παρελθόν, με τη φωνή της Αλκηστης Πρωτοψάλτη, σε στίχους του Γιάννη Ξανθούλη: Μια ευτυχισμένη Κυριακή του '33 κάναμε το αίσθημα σεμνή φωτογραφία κι ύστερα κάτσαμε να φάμε στο τραπέζι μας ψητό, σαλάτα, φρούτο και βανίλια παγωτό.
Ο Νίκος είχε άδεια απ' τη μονάδα, υπηρετούσε κάπου στην Ορεστιάδα κι ο φωτογράφος μάς εφώναζε: «Σε λίγο το πουλί απ' τον φακό μου θα σας στείλει ένα φιλί».
Κι ύστερα γίναμε ωραία φωτογραφία και κρεμαστήκαμε μες στην τραπεζαρία,
και πάν' πενήντα τόσα χρόνια απ' αυτή την Κυριακή και τώρα όλοι είμαστε κάτω απ' τη γη.
Η Αλκηστη φωτογραφίζεται στη Βεγγάζη, στο Μαρόκο του Σταμάτη Κραουνάκη, σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου.
Ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας στο Ενας Τούρκος στο Παρίσι, σε στίχους του Ισαάκ Σούση, λαμβάνει φωτογραφίες από το Λούβρο, ενώ στο Διδυμότειχο μπλουζ, που τραγουδά με τον Γιώργο Νταλάρα, δεν έχει και τις καλύτερες αναμνήσεις, σύμφωνα με τους στίχους του Γιάννη «Μπαχ» Σπυρόπουλου: Διδυμότειχο blues, τ' όνομά του είναι αιτία, Διδυμότειχο blues τρύπα στη γεωγραφία, Διδυμότειχο blues αδειανή φωτογραφία, του παράλογου η θητεία, αγχωμένη μαλακία.
Η Αφροδίτη Μάνου στο Ροζ του Γιάννη Μηλιώκα εκφράζει την άποψη: Ηθελα στην ντουλάπα μου να υπάρχει μια τάξη, ήθελα στην ντουλάπα μου να γίνεται χαμός, παλιές φωτογραφίες μου θα 'θελα να 'χες κάψει, μπροστά στους ξένους θα 'θελα να 'σαι πιο σοβαρός.
Από τα πιο όμορφα τραγούδια της Αννας Βίσση είναι Η μεθυσμένη πολιτεία, του Μιχάλη Μικελή, σε στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου: Μεθυσμένη πολιτεία κάποιας άλλης εποχής σε γυρεύω στο τραγούδι της βροχής, μια παλιά φωτογραφία στο συρτάρι το κλειστό, μεθυσμένη πολιτεία σ' αγαπώ.
Αναφορές σε φωτογραφίες υπάρχουν στο Κάτω απ' τη Μαρκίζα,με τη Βίκυ Μοσχολιού, αλλά και στο τραγούδι του Γιώργου Ζαμπέτα Το γράμμα και η φωτογραφία: Μια παλιά φωτογραφία κι ένα γράμμα ξεχασμένο, κάποιο όνειρο χαμένο μού θυμίσανε ξανά.
Σε στίχους της Κωστούλας Μητροπούλου έγραψε τη Φωτογραφία ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και το τραγούδησε ο Μανώλης Μητσιάς: Ασπρη-μαύρη η φωτογραφία, είχε ένα χαμόγελο μισό. Στο δεξί πλευρό του η κυρία και στο στήθος ένα φυλαχτό. Μ' ένα γαρίφαλο ανοιχτό στο μέρος της καρδιάς θα σημαδεύουν τα παιδιά της κάθε γειτονιάς.
Ανεπανάληπτος Μάνος Λοΐζος και με ερμηνεία από τη Δήμητρα Γαλάνη στο Σε ψάχνω, σε στίχους της Δώρας Σιτζάνη: Σε ψάχνω στις παλιές φωτογραφίες τις χλομές, όπου δεν μπορώ να σε βρω, σε ρυθμούς και κραυγές, σε ψάχνω στον καθρέφτη π' άφησες το πρόσωπό σου κι αυτός ράγισε μες στ' ανθρωπομάρκετ το τρελό, σκουπίδι και Θεός μέσα στον πυρετό σε ψάχνω.
Αρκετά ακόμα τραγούδια με αναφορά στις φωτογραφίες, Ο φωτογράφος-Δώρος Γεωργιάδης, Στις αγορές-Σωκράτης Μάλαμας, Το συρτάρι-Πασχάλης Τερζής, Τόσα δελινά-Νίκος Κουρκούλης, Χωρίς εμένα-Τρύπες, Μα δεν τελειώσαμε-Αντώνης Ρέμος, Δεν είναι τώρα πια εδώ-Γιάννης Πλούταρχος, Σαν μια φωτογραφία-Μπάμπης Στόκας, Σιωπή-Ξύλινα Σπαθιά, Τσε-Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Λούλα-Θέμης Ανδρεάδης, Ο Σταμούλης ο λοχίας-Γιάννης Καλατζής, Ναύτης βγήκε στη στεριά-Βίκυ Μοσχολιού.
Θα κλείσω με ένα μόνο ξένο τραγούδι που στάθηκε η αφορμή γι' αυτή την αναφορά στη φωτογραφία, που η ετυμολογία της προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις φως και γραφή, είναι το Back On The Chain Gang των Pretenders:
Ι found a picture of you, oh oh oh What hijacked my world that night. Το a place in the past We've been cast out of, oh oh oh. Now we're back in the fight We're back on the train, hey Oh, back on the chain gang.
