Από τον Θεόδωρο Φαχουρίδη
Πριν από λίγες ήμερες, παίχτηκε σε συνδρομητικό κανάλι η ταινία, Τα κανόνια του Ναβαρόνε. Αυτό σε συνδυασμό με την επέτειο που σχεδόν συνέπεσε, κατά μια περίεργη σύμπτωση μια ημέρα πριν, στις 24/10 για την κυκλοφορία της ταινίας του 1960, The Alamo, μου έδωσε την ιδέα για αυτό το άρθρο καθώς και ότι ίσως υπάρχουν και πολλοί πατεράδες που δε γνωρίζουν την απάντηση σε μια τέτοια ερώτηση… Το The Alamo ήταν σε σκηνοθεσία του John Wayne, στην οποία πρωταγωνίστησε και έκανε και την παραγωγή, ένα προσωπικό του στοίχημα. Η ταινία είναι εμπνευσμένη από την πολιορκία του Άλαμο, το 1836, από τις μεξικανικές δυνάμεις και αποτέλεσε σημαντικό γεγονός στην επανάσταση του Τέξας. Συμπρωταγωνιστές του john Wayne, οι Richard Widmark και ο Laurence Harvey, ενώ στην ταινία εμφανιζόταν μεταξύ άλλων και ο Frankie Avalon. Ήταν υποψήφιο για 6 όσκαρ, από τα οποία κέρδισε αυτό του καλύτερου ήχου.
Η μουσικής της ταινίας, υποψήφια για όσκαρ, είναι δημιουργία ενός από τους πιο παραγωγικούς συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής του 20ου αιώνα. Ο ρωσοαμερικάνος Dimitri Zinovievich Tiomkin, όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στη σημερινή Ουκρανία και ακολούθησε κλασσικές σπουδές. Πέρασε από την Ευρώπη, 1921-1923 (Βερολίνο) και 1924-1925 (Παρίσι) για να καταλήξει στην Αμερική. Εκεί θα γίνει γνωστός για τη σύνθεση του score σε μερικές από τις δημοφιλέστερες ταινίες του ‘50 και του ’60, μένοντας ενεργός μέχρι το 1971.
Στην αρχή της καριέρας του αξιοσημείωτη είναι η συνεργασία του με τον Frank Capra στα Lost Horizon (1937), You Can't Take It With You (1938), Mr. Smith Goes to Washington (1939), Meet John Doe (1941), και It's a Wonderful Life (1946).
Ένας άλλος σκηνοθέτης με τον οποίο συνεργάστηκε εκτεταμένα ήταν και ο Alfred Hitchcock: Shadow of a Doubt (1943), Strangers on a Train (1951), I Confess (1953) και Dial M for Murder (1954)
Ο Tiomkin είχε και μια εικοσαετή συνεργασία με τον Howard Hawks, στα Only Angels Have Wings (1939), Red River (1948), The Thing (from another world) (1951), The Big Sky (1952), Land of the Pharaoh’s (1955), και στο Rio Bravo (1959).
Επιπρόσθετα το κύκνειο άσμα του αγαπημένου κινηματογραφικού συνθέτη ήταν μουσική για υπόκριση της ταινίας Tchaikovsky, μια βιογραφία του 1971, υποψήφια και για όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας, στην οποία ήταν και παραγωγός.
Ήταν βέβαια και μια από τις μεγαλύτερες μουσικές του συνθέτη. Στο περίφημο λόγο του στα Όσκαρ το 1954 για το The High and themighty, που παρεξηγήθηκε αρκετά, ήταν από αυτούς που ευχαρίστησε μεταξύ άλλων (Johannes Brahms, Johann Strauss, Richard Strauss, Beethoven, Mozart, George Gershwin, Jerome Kern, Wagner, Tchaikovsky, Rimsky-Korsakov).
Τραγούδια σε ταινίες
Πρωτοπορώντας για την εποχή του, έγραψε και μια σειρά από τραγούδια προτεινόμενα για όσκαρ: «Do not forsake me, oh my Darling» από το High Noon του 1952, «Thee I Love» από την ταινία Friendly Persuasion (1956), το ομότιτλο τραγούδι από την ταινία Wild Is the Wind (1957), «Strange Are the Ways of Love» από την ταινία The Young Land (1959), «The Green Leaves of Summer» από το The Alamo (1960), το ομότιτλο τραγούδι από την ταινία Town Without Pity(1961) και το «So Little Time» από το 55 Days at Peking (1963).
Στην 50χρονη καριέρα του ήταν υποψήφιος 23 φορές από την ακαδημία για βραβείο μουσικής/τραγουδιού από τις οποίες 4 φορές θα φύγει με τον θείο όσκαρ σπίτι του. Παράλληλα θα κερδίσει και 8 χρυσές σφαίρες. Στη χρυσή του δεκαετία, 1948 – 1958, θα συνθέσει το απίστευτο νούμερο των 57 σάουντρακ. Τα έργα του ξεπερνούν τα 120 scores για το σινεμά και σε αυτά πρέπει να προστεθούν, μουσική για ντοκιμαντέρ και για τηλεοπτικές σειρές.
Μερικές μόνο από τις μουσικές επενδύσεις του:
Lost Horizon (1937)
Έχοντας ήδη στο ενεργητικό του πάνω από δέκα μουσικές ταινιών, η συνάντησή του και η άμεση αλληλοεκτίμηση με τον Frank Capra, αποτελεί κομβικό σημείο στην καριέρα του Tiomkin. Συναντάμε εδώ τα στοιχεία που έκαναν αγαπητές και πετυχημένες τις μετέπειτα συνθέσεις του. Οι ευκολομνημόνευτες μελωδίες, παρότι υπάρχει και μουσική δράσης, συχνά ρομαντικές που ταιριάζουν στον παράδεισο Shangri-La, είναι οι καλύτερες στιγμές του σάουντρακ της ταινίας του Capra. Το μόνο μειονέκτημα που μπορεί να βρει κάποιος, είναι η ποιότητα του ήχου για τα σημερινά στάνταρτ. Βέβαια να μη ξεχνάμε ότι στη δεκαετία του τριάντα υπήρχαν master discs και όχι master tapes, με αποτέλεσμα την ύπαρξη αρκετού θορύβου.
Duel in the Sun (1946)
Συχνά ο Tiomkin μνημονεύεται και όχι άδικα είναι η αλήθεια, για τα scores/τραγούδια που έγραψε σε ταινίες γουέστερν. Αυτή ήταν η πρώτη ενασχόληση με το είδος. Ένα soundtrack που καθ’ όλη τη διάρκειά του κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατή. Αλλού επικό, αλλού ευαίσθητο και συναισθηματικό και με ένα τραγούδι σύνθεση του μαέστρου, από τις καλύτερες στιγμές του δίσκου. Ο ίδιος o συνθέτης στην αυτοβιογραφία του θα παραλληλίσει τη ζωή του καουμπόι με αυτή του κοζάκου στην Ρωσία, θα συνδέσει το τοπίο της άγριας δύσης με τις στέπες της Ουκρανίας, ενώνοντας έτσι τη χώρα που γεννήθηκε με τη χώρα που ζούσε και δικαιολογώντας μέρος της πηγής της έμπνευσής του. Η ταινία, η πιο ακριβή παραγωγή μέχρι τότε, αποτέλεσε την πιο πετυχημένη για τη χρονιά στις ΗΠΑ, με πωλήσεις που σήμερα θα αντιστοιχούσαν σε πάνω από 500 εκατομμύρια δολάρια.
It's a Wonderful Life (1946)
Την ίδια χρονιά με το Duel in the Sun, ο Dimitri Tiomkin συνθέτει μουσική για την αγαπημένη χριστουγεννιάτικη ταινία των αμερικανών, τουλάχιστον από την δεκαετία του ’80 και μετά. Υποψήφια για πέντε βραβεία Όσκαρ, η ταινία του Capra (σκηνοθεσία και παραγωγή), θεωρείται και δικαίως μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Βασισμένη στο μυθιστόρημα «The Greatest Gift» του Philip Van Doren Stern που το ολοκλήρωσε το 1939, και που δεν είχε καταφέρει να το εκδώσει. Θα πουλούσε τα δικαιώματα στην RKO PICTURES, η οποία το μεταπώλησε στην εταιρεία του Capra, Liberty films. Στην αυθεντική έκδοσή της η ταινία θα περιέχει ελάχιστη από τη μουσική του Tiomkin. Ο λόγος ότι το κλίμα της από σκοτεινό και με μια δόση πίκρας πέρασε σε πιο φωτεινά μονοπάτια, αποτέλεσμα του editing του σκηνοθέτη. Το στούντιο έπαιξε και αυτό το ρόλο του. Από την αρχική επιλογή να κυκλοφορήσει την άνοιξη του 1947, επιλέχθηκε η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων του, βάση και των αντίστοιχων σκηνών που περιέχει. Με τη μουσική να είναι σχεδόν εκτός κλίματος, τελικά συνόδευσε όπου επιλέχτηκε, σχεδόν αόρατα την ταινία, εκτός του ότι επιλέχτηκαν και συνθέσεις από άλλους δημιουργούς…. Δεν είναι καθόλου περίεργο που ο ίδιος ο δημιουργός ήθελε το όνομά του να αφαιρεθεί από τους τίτλους της ταινίας. Είναι σίγουρο ότι ο συνθέτης δεν παρερμήνευσε πουθενά τις προθέσεις του φίλου του και ήδη πέντε φορές συνεργάτη του Capra, και ουδέποτε η μουσική που έγραψε σε όλη την καριέρα του ήταν κάπου αλλού από εκεί που ανέπνεε η ταινία. Απεναντίας έπαιρνε όλες τις παραμέτρους υπόψη του, μέχρι και τον τόνο της φωνής των ηθοποιών, για να μπει μέσα στην ταινία όσο πιο πληρέστερα γινόταν. Οι φίλοι της κινηματογραφικής μουσικής θα έπρεπε να περιμένουν τις επανεκδόσεις για να ακούσουν την πλούσια ενορχήστρωση, την υπέροχη, ρομαντική και ναι και «σκοτεινή» μερικές στιγμές, μουσική του συνθέτη.
High Noon (1952) (*) / «Do not forsake me, oh my Darling» (φωνητικά Tex Ritter)(*)
Η ταινία του Alfred "Fred" Zinnemann με τους Gary Cooper και Grace Kelly, αποτελούσε μια αλληγορία για τον Μακαρθισμό γεγονός που ταλαιπώρησε ιδιαίτερα το συγγραφέα της Carl Foreman. Θεωρείται από τις καλύτερες όλων των εποχών, ήταν υποψήφια για 7 όσκαρ και κέρδισε 4. Τα δύο για την καταπληκτική μουσική του και το θέμα της ταινίας. Το αγαπημένο μου από τις γουέστερν, δουλειές του μεγάλου συνθέτη που ευτυχώς κυκλοφόρησε το 2007 και μπορούν να το απολαύσουν όλοι οι οπαδοί της κινηματογραφικής μουσικής. Η ιδέα του να διακατέχεται όλη η μουσική από το βασικό θέμα της ταινίας, αν και δεν ήταν η πρώτη ταινία που γινόταν κάτι τέτοιο, σου δίνει την αίσθηση ενός concept δίσκου και ζεις πιο έντονα την αγωνία της μιάμισης περίπου ώρας μέχρι τη μοιραία συνάντηση των δύο αντιπάλων. Πραγματικά είναι ένας ιδιοφυής συνδυασμός, που υποστηρίζεται θαυμάσια από τον ογκώδη ήχο της 46μελούς ορχήστρας. Όσο για τον τραγουδιστή και ηθοποιό που επιλέχθηκε να ερμηνεύσει το πετυχημένο τραγούδι των τίτλων κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι. Μέλος του Country Hall of Fame, o πρώτος καλλιτέχνης της Capital Records, με 13 top-10 επιτυχίες μέχρι τότε και 60 ταινίες, κυρίως b - γουέστερνς. Παρόλα αυτά η σύνθεση έκανε επιτυχία με τον Frankie Laine, πριν κυκλοφορήσει η ταινία. Ο λόγος, οι άσχημες κριτικές που πήρε το τραγούδι στα previews της ταινίας που οδήγησαν τον συνθέτη να υποστηρίξει το τραγούδι του με άλλο τρόπο. Τελικά βέβαια λειτούργησε ως ακόμη μια attraction, για την ταινία… Στην πρώτη βραδιά όσκαρ που μεταδόθηκε και τηλεοπτικά (1953), θα είναι ο Ritter που θα το ερμηνεύσει. Παρεμπιπτόντως είναι αξιοσημείωτο το πόσοι άνδρες σταρ απέρριψαν τον ρόλο του Will Kane: John Wayne , Gregory Peck, Marlon Brando, Montgomery Clift και Charlton Heston!
The High and the Mighty (1954) (*)
Ένα ακόμη αγαλματίδιο για τον συνθέτη για τη μουσική επένδυση ενώ ήταν και υποψήφιο το τραγούδι της ταινίας επίσης σύνθεσή του και μία ακόμη συνεργασία τμε τον Ned Washington, που όμως δε συμπεριλήφθηκε στο soundtrack. Συνολικά η ταινία ήταν υποψήφια για έξη βραβεία της ακαδημίας.
Giant (1956)
Μία ακόμη υποψηφιότητα για τον Tiomkin, από την υπέροχη ταινία του George Stevens (προτεινόμενη για 10 όσκαρ συνολικά), με ένα από τα καλύτερα κάστ της δεκαετίας του ’50, Elizabeth Taylor, Rock Hudson and James Dean. Εξήντα χρόνια πριν ο συνθέτης εμπνευσμένος από τη μουσική του Τέξας όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος, συνέθεσε για αυτό το επικό, μοντέρνο γουέστερν, από τις ομορφότερες μουσικές του επενδύσεις.
Wild is the Wind (1957)
Στην υποψήφια για τρία όσκαρ ταινία υπήρχε ένα από τα πιο πετυχημένα ντουέτα πρωταγωνιστών της χρονιάς, εξού και οι αντίστοιχες υποψηφιότητες. Ο Anthony Quinn και η ιταλίδα Anna Magnani, ήδη κάτοχοι του χρυσού αγαλματιδίου, πρωταγωνίστησαν στην αμερικάνικη μεταφορά της ιταλικής ταινίας του ’47, Furia. Σκηνοθέτης της ταινίας ο 4 φορές μέχρι τότε υποψήφιος για όσκαρ σκηνοθεσίας George Cukor, ο οποίος θα γίνει και αυτός κάτοχος όσκαρ οκτώ χρόνια μετά για το My Fair Lady. Ο συνθέτης μας δίνει ένα πλήρους συναισθημάτων μουσική επένδυση, με όλα τα στοιχεία που έχουμε αγαπήσει στις προηγούμενες δουλειές του. Επιπρόσθετα μία από τις πιο αγαπημένες και πολυδιασκευασμένες συνθέσεις του Tiomkin βρίσκεται σε αυτό το soundtrack. Το ομότιτλο τραγούδι ερμηνευμένο από τον Johnny Mathis, που είχε εμφανιστεί δισκογραφικά μόλις την προηγούμενη χρονιά, ήταν υποψήφιο για όσκαρ και έγινε και ποπ επιτυχία που έφτασε στο Νο 22 του Hot 100 του Billboard. Έκτοτε το τραγούδι θα το ερμηνεύσουν πολλοί. Μεταξύ αυτών η Nina Simone, πρώτα στο live album Nina Simone at Town Hall (1959), η Shirley Horn στο ντεμπούτο της άλμπουμ Embers and Ashes (1961), ο David Bowie το 1976 στο album Station to Station, ο George Michael το 1999 στο album Songs from the Last Century, ο Billy MacKenzie, μετά θάνατον, το 2001 στο EP Wild Is the Wind και η Barbra Streisand στο The Movie Album (2003).
The Old Man and the Sea (1958) (*)
Το φιλμ βασίζεται στο βιβλίο του Ernest Hemmingway, του 1951. Ο ίδιος ο Hemmingway ήταν τεχνικός σύμβουλος στην ταινία και η αιτία που η ταινία ολοκληρώθηκε τελικά με τον σκηνοθέτη John Sturges. Παρόλα αυτά η αρχική επιλογή του Hollywood, ο Fred Zinnemann, και η παλιότερη συνεργασία του με τον συνθέτη, ευτυχώς για εμάς τους μουσικόφιλους, ήταν η αφορμή που μας έδωσε ένα από τα ομορφότερα έργα κινηματογραφικής μουσικής. Ο Tiomkin παρόλη τη φιλία του με τον σκηνοθέτη, θα συνδέσει τον λυρισμό που χαρακτηρίζει ίσως το πιο κλασσικό soundtrack του, με τις εξορμήσεις για ψάρεμα που έκανε με τον φίλο του Frank Capra. Ο Tiomkin βραβεύτηκε για αυτό με το τελευταίο όσκαρ της καριέρας του.
Alamo (1960)
Μια επική συνθετική προσπάθεια για μια επική ταινία. Το πλήρες score της φτάνει τις σχεδόν τις 3 ώρες και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2010, μαζί με 79 συνθέσεις για την ταινία που γράφτηκαν αλλά που ποτέ δεν ηχογραφήθηκαν, παρουσιασμένο από τη φιλαρμονική ορχήστρα της Πράγας. Το 1960 η Columbia Pictures, θα μειώσει τη διάρκεια της ταινίας από τα 192 λεπτά στην έκδοση των 167 λεπτών που προβλήθηκε τελικά η ταινία. Μοιραία μειώθηκε και ο χρόνος της μουσικής επένδυσης που κυκλοφόρησε. Από το φιλόδοξο σχέδιο του διπλού LP, θα μείνει η λιτή έκδοση των 30 λεπτών. Για αυτό και η ηχογράφηση, με τις ευλογίες της τελευταίας συζύγου του Tiomkin, αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό. Παρόλα αυτά οι αυθεντικές ηχογραφήσεις έχουν την δικιά τους ιστορική αξία. Από το επικό θέμα, το νανούρισμα του Tennessee Babe και τους μονολόγους του David Crockett μέχρι τις μεξικάνικες φολκ επιρροές και τις ποπ επιτυχίες των «Ballad of the Alamo» του Marty Robbins και «The Green Leaves of Summer» από τους Τhe Brothers Four, αυτό είναι ένα κλασσικό, με όλη τη σημασία της λέξης, κινηματογραφικό πόνημα.
The Guns of Navarone (1961)
O κύριος Tiomkin σε μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές δουλειές του. Συνεργάζεται μια δεκαετία σχεδόν μετά το High Noon ξανά με τον συγγραφέα Foreman. To κενό οφείλεται στο ότι ο δεύτερος είχε μπει στη μαύρη λίστα λόγω φιλοκουμουνιστικής στάσης, άρνηση να καταδώσει συναδέλφους του, σε μια δύσκολη δεκαετία (47-57) για το Hollywood. Το τραγούδι «Anna» είχε κοπεί σχεδόν εξολοκλήρου από την τελική κόπια του φιλμ και ακούστηκε για πρώτη φορά ενιαίο στην έκδοση του full score το 2005. Τα ελληνικά φολκ στοιχεία της μουσικής επένδυσης, το μουσικό θέμα της ταινίας και η Ειρήνη Παππά, αποτέλεσαν διαφήμιση για την Ελλάδα, στην οποία διαδραματίζεται το στόρι, πολύ πιο αποτελεσματικά από πολλές διαφημιστικές πολυέξοδες καμπάνιες του υπουργείου πολιτισμού…
