Από τον Κώστα Ζουγρή
Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τον οργανισμό μας, αλλά συχνά δεν έρχεται στην ώρα του, δημιουργώντας ανεπιθύμητες παρενέργειες, που ενίοτε γίνονται και πετυχημένα τραγούδια από τους μουσικοσυνθέτες.
Εντάξει, βέβαια, όταν αυτό είναι επιλογή μας, όπως τραγουδούσαν οι Γιάννης Νικολάου και Παντελής Θαλασσινός με το συγκρότημά τους Λαθρεπιβάτες, Απόψε λέω να μην κοιμηθούμε: Απόψε λέω να μην κοιμηθούμε να πάμε κατευθείαν για δουλειά, απόψε στ' ακρογιάλι θα τη βρούμε,
θα πιούμε όλες τις μπίρες αγκαλιά.
Απόψε και με λίγη φαντασία θα μοιάζει με φιλμάκι γαλλικό,
χρειάζεται αυτή η διαδικασία μήπως μπορέσω και σου πω το σ' αγαπώ.
Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη άποψη, την οποία έκανε γνωστή η Μάγια Μελάγια πριν από μερικές δεκαετίες με το τραγούδι του Μιχάλη Σουγιούλ, σε στίχους των Τάκη Μωράκη και Γιώργου Γιαννακόπουλου, Αδύνατον να κοιμηθώ, το 1955, στην επιθεώρηση Πετροκέρασα, που παίχτηκε στο θέατρο Μεντιτεράνιαν:
Αδύνατον να κοιμηθώ κι η ώρα είναι τρεισήμισι, μπερδεύτηκα κι αρπάχτηκα
με τη δική σου θύμηση, με τη δική σου θύμηση, κι η ώρα είναι τρεισήμισι.
Επί της ουσίας τώρα, σύμφωνα με τους ειδικούς, ένας στους τρεις ενηλίκους υποφέρει από συμπτώματα αϋπνίας· λογικά αυτό το ποσοστό στις μέρες μας με τα γνωστά προβλήματα θα είναι σαφώς υψηλότερο.
Αγχος, αβεβαιότητα για το αύριο, υπερένταση από τα καθημερινά προβλήματα είναι οι κυριότερες αιτίες της αϋπνίας, η οποία μπορεί να περιοριστεί με ειδική αντιμετώπιση κατά περίπτωση.
Ο καθένας από εμάς ξέρει καλύτερα τον εαυτό του και τους βασικούς λόγους που του προκαλούν την αϋπνία, ώστε όταν φτάνει η ώρα του ύπνου να προσπαθεί να τους βγάλει από τη σκέψη του, αφού αυτοί οι λόγοι συνήθως υπάρχουν και το επόμενο πρωινό και δεν μπορούν εύκολα να εκλείψουν από τη ζωή του.
Προσωπικά, πιστεύω ότι αυτός που μπορεί να μας βοηθήσει να περιορίσουμε το φαινόμενο της αϋπνίας είναι μόνον ο εαυτός μας, τον οποίο όλοι μας λογικά ξέρουμε καλύτερα από κάθε άλλον.
Το Insomnia των Faithless (1995) είναι ένα από τα πιο γνωστά αγγλόφωνα τραγούδια για την αϋπνία, που στην περίπτωση του τραγουδιστή τους Maxi Jazz έχει διάρκεια μεγαλύτερη από μία εβδομάδα.
Υπάρχουν βέβαια και ευχάριστα, ηθελημένα ξενύχτια, όπως αυτό που μας περιγράφει με τους στίχους της η Ελένη Ζιώγα, σε μουσική της Ευανθίας Ρεμπούτσικα, στο Τσιγάρο που έγινε επιτυχία από τον Γιάννη Κότσιρα: Χάραξε και δεν νυστάζω, σκέφτομαι τι μου πες χθες, άσε με να σε κοιτάζω κι άμα ξημερώσει ό,τι θες.
Γύρισε να σ' αγκαλιάσω, τώρα ξέρω πως δεν φταις, άσε με να σε χορτάσω
κι άμα βγει ο ήλιος ό,τι θες.
Στο τσιγάρο που κρατώ, στον ένα μου Θεό να μη δώσει να ξημερωθώ.
Στο κορμί αυτό το αγγελικό, στο στόμα που φιλώ, έτσι μια ζωή θα σ' αγαπώ.
Στο Ερωτικό, το 1991 από το άλμπουμ Αντε και καλή τύχη μάγκες, ο Παύλος Σιδηρόπουλος δείχνει να περνάει δύσκολες καταστάσεις και μας τραγουδά: Με κομμένη αναπνοή - ιδρωμένο το κορμί σε πλησιάζω ακροβατώντας με ρυθμό σιωπής. Η αϋπνία μου υγρή - ράβει νύχτα την πληγή μην τυχόν την ψηλαφίσεις και μου φοβηθείς.
Ο Λεωνίδας Μπαλάφας, που είναι ένας από τους νέους τραγουδοποιούς μας, μοιραία μεταφέρει τα προβλήματα της εποχής μας στο τραγούδι του Ο πυροσβεστήρας (2010): Μ' απέλυσαν απ' τη δουλειά, με χώρισε η γυναίκα μου,
έχασα στο Κίνο δανεικά και πώς τα δίνω.
Το νοίκι ρέει, χρέη. Η ζωή μου παραπαίει, αμέτρητοι λογαριασμοί και λάθος υπολογισμοί. Χτυπάει το άγχος απ' τη μια, από την άλλη η καρδιά.
Βραδυκαρδία, παίρνω χάπια για την αϋπνία σαν ταινία, βγάζει πιστόλι η εφορία.
Σηκώνω τα χέρια, φωνάζω για φόνο, της λέω θέλω χρόνο, αφού χρόνια πληρώνω.
Μοντέρνες απόψεις είχαν και οι Στέρεο Νόβα στο Μάθημα, το 1996: Εσύ βλέπεις εικόνες σε κίνηση, άσκοπος χρόνος, θα πάρεις τον δρόμο σου κι έτσι δεν θα ενωθούμε ποτέ.
Χρειάζεται μια διακοπή ρεύματος για να συνειδητοποιήσεις τη μοίρα σαν αϋπνία
σιωπηλή ακινησία, μια ενδότερη χώρα με οδηγεί στην αϋπνία, την απώλεια.
Σπρώξε με, βαριέμαι τη διασκέδαση, το αυτόματο μέλλον.
Μοιάζεις με τέρας, όμως μ' αρέσεις, μπορείς να ικανοποιήσεις τους στόχους μου
και να μη ζητήσεις τίποτε άλλο από μένα. Είναι απλό, σαν προοπτική δρόμων.
Η αγρύπνια και το μαράζι είναι μέρος τού Τώρα που θα φύγεις, που έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου, σε μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή, για τον Γιώργο Νταλάρα σε ένα από τα ωραιότερα τραγούδια τους το 1974 για τις Μικρές Πολιτείες: Τώρα που θα φύγεις πάρε μαζί σου για φυλαχτό μυρτιά και πικροδάφνη και της Φραγκογιαννούς τα πάθη.
Και στρώσε τη ζωή σου μ' αγρύπνια και μαράζι για του καιρού τ' αγιάζι
και για την αμοιβή σου νερό του παραδείσου θα γινώ.
Από τα σημαντικότερα άλμπουμ της περασμένης δεκαετίας, Η αγρύπνια του Θανάση Παπακωνσταντίνου, με το ομώνυμο τραγούδι του 2002 να μας οδηγεί σε νέα ακούσματα και να οδηγεί το ξενύχτι σε άλλους συνειρμούς: Αγρύπνια, αψηλάφητο ζώο! Δίχως μια στάλα στοργή,
σ' όσους διψάν για χίμαιρες, γέρνεις την κούπα σου που 'ναι πάντα αδειανή.
Κι ενώ περνά η νύχτα κατάλευκη, βροχερή σαν Κυριακή, ξέρω γιατί, στ' αυτί που σπαράζει, χιμάς και γλείφεις σαν το σκυλί.
104 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του Νίκου Γκάτσου και ένα από τα πολλά τραγούδια του είναι το Πήρες τον μεγάλο δρόμο, σε μουσική του Δήμου Μούτση, με τον Σταμάτη Κόκοτα (1967): Πήρες τον μεγάλο δρόμο και το μονοπάτι.
Πώς να κλείσω μάτι, πώς να κοιμηθώ.
Πήρες τον μεγάλο δρόμο και μονάχος μένω, τι να περιμένω, τι να καρτερώ.
Με το Nights in white satin οι Moody Blues μάς περιγράφουν το πώς μπορεί να περάσει κανείς μια άυπνη νύχτα σκεπτόμενος την αγαπημένη του.
Προβλήματα ύπνου είχε και ο ήρωας του τραγουδιού Famous blue raincoat, που ήταν ξύπνιος στις 4 το πρωί, σύμφωνα με τους στίχους αυτού του καταπληκτικού τραγουδιού του Leonard Cohen.
Βασιλιάς της αϋπνίας ήταν ο Tom Waits στην αρχή της καριέρας του, με αρκετά από τα τραγούδια του να έχουν ανάλογο θέμα, όπως το Eggs and sausage (In a Cadillac with Susan Michelson) από το άλμπουμ Nighthawks at The diner του 1975.
Ο Frank Sintara το 1955, θέλοντας να εκφράσει τα συναισθήματά του για τον χωρισμό του με την Ava Gardner, ηχογράφησε το άλμπουμ In the wee small hours of the morning, στο οποίο κυριαρχούν οι σκέψεις του για την πρώην αγαπημένη του και δεν μπορεί να κοιμηθεί.
Ανάλογες σκέψεις κατά τη διάρκεια μιας άγρυπνης νύχτας κάνει και η Peggy Lee στο Black coffe του 1948.
Οι τύψεις πιστεύει ότι κράτησαν ξάγρυπνη την αγαπημένη του και ο Hank Williams στο ανεπανάληπτο τραγούδι του Your cheatin' heart από το 1952, που κυκλοφόρησε λίγες εβδομάδες μετά τον θάνατό του και λέγεται ότι απευθυνόταν στην πρώην γυναίκα του Audrey Williams.
Last night Ι didn't sleep at all με τους 5th Dimension, Tossin' and turnin' - Bobby Lewis και με τον ίδιο τίτλο το διαφορετικό τραγούδι των Ivy League, είναι μερικά από τα πολλά τραγούδια που έχουν θέμα τους την αϋπνία, που θα είναι πάντα μαζί μας, είτε σαν συντροφιά στις νύχτες μας ή μέσα από τα τραγούδια που γράφονται γι' αυτήν.