Ο Σωκράτης, όπως διαπιστώνουμε στην ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως για παράδειγμα τα έργα του τραγικού ποιητή Ευριπίδη, αισθάνθηκε την ανάγκη να σχολιάσει μερικές θέσεις που είχε ο Ευριπίδης για την ζωή και τον θάνατο, λέγοντας τα εξής:
«Εγώ δεν θα απορούσα, εάν είναι αληθή εκείνα τα οποία λέγει ο Ευριπίδης: «Ποιος ξέρει εάν η ζωή μεν είναι θάνατος, ο δε θάνατος ζωή;», και εμείς ίσως είμαστε πράγματι πεθαμένοι. Ημπορεί να συμβαίνει, όπως εγώ άκουσα από κάποιο σοφό, ότι τώρα εμείς είμαστε νεκροί και το σώμα είναι ο τάφος μας…»
Τα λόγια αυτά του Σωκράτους συνοψίζουν μία βασική θέση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας: Η αθάνατη ψυχή, εγκλωβιζόμενη μέσα στο γήινο σώμα κατά την γέννηση, φαίνεται σαν να «θάπτεται» εντός αυτού. Έτσι, στην κατάσταση, που ονομάζεται «ζωή», ο άνθρωπος κινείται και ενεργεί σαν ζωντανός, αλλά από την πλευρά της ψυχής του, η οποία αποτελεί το ουσιώδες στοιχείο της υποστάσεως του είναι «νεκρός». Αντίθετα, στην κατάσταση που ονομάζεται «θάνατος», απελευθερώνεται η ψυχή από τα δεσμά του σώματος, επιστρέφοντας στον φυσικό της χώρο, τον ουρανό, οπότε ο άνθρωπος γίνεται πάλι «ζωντανός».
Όλα αυτά περιγράφονται εκτενώς σε πλείστα πλατωνικά χωρία, δύο από τα οποία είναι τα εξής:
«Ο θάνατος, κατά την γνώμη μου, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, της ψυχής και του σώματος.» (8)
«Ο θάνατος είναι κάποια μεταβολή και μετοίκηση της ψυχής από τον εδώ τόπον (της γης) σε άλλον τόπον.» (9)
Εκείνο δε που έχει ιδιαίτερη σημασία, κατά την πλατωνική φιλοσοφία, είναι ότι, όπως το σώμα διατηρεί για ένα διάστημα μετά τον θάνατο τα χαρακτηριστικά του, το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή:
«Τα πάντα είναι ολοφάνερα στην ψυχή, όταν γυμνωθεί από το σώμα, και οι φυσικές ιδιότητές της και οι χαρακτήρες (τα παθήματα), που διαμόρφωσε στην ψυχή ο άνθρωπος από τις διάφορες ενασχολήσεις του»
Όταν λοιπόν η ψυχή αποδεσμεύεται από το σώμα κατά τον θάνατο, τα πάντα είναι εμφανή επάνω της, τόσο τα αγαθά όσο και τα κακά. Διευκρινίζεται δε πάλι, ότι όλα αυτά δεν αποτελούν στοιχεία της ουσιαστικής της θείας υποστάσεως, αλλά στοιχεία του εξωτερικού της περιβλήματος, οιονεί του ενδύματός της. Έτσι οδηγείται αρχικώς ενώπιον των ουρανίων δικαστών.
Θα επανέλθουμε, όμως, στην χριστιανική αντίληψη, αφού δούμε πώς περιγράφεται μέσα στα πλατωνικά έργα η πορεία της ψυχής μετά θάνατον
Ως γνωστόν, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως απέδειξαν δια της Λογικής την ύπαρξη του
Θεού, κατ’ ανάλογο τρόπο απέδειξαν επίσης δια της Λογικής και την αθανασία της ψυχής. Εξυπακούεται ότι ουδέποτε παραδέχονταν κάτι αυθαίρετο και αναπόδεικτο.
Στην περίπτωση της ψυχής, τα λογικά επιχειρήματα για την απόδειξη της αθανασίας της αναπτύσσονται από τον Πλάτωνα κατ’ εξοχήν στον διάλογο «Φαίδων», κάτι που ο αναγνώστης μπορεί κάλλιστα να βρει όποια στοιχεία επιθυμεί.
Ποια είναι, όμως, η πορεία της ψυχής μετά θάνατον, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη; Μέσα στον «Φαίδωνα» διαβάζουμε:
«Η ψυχή έρχεται στον Άδη, χωρίς να έχει τίποτε άλλο μαζί της, εκτός από την παιδεία της και την ανατροφή της. Αυτά θεωρούνται ότι ωφελούν ή βλάπτουν τα μέγιστα τον αποθανόντα, αμέσως από την αρχή της πορείας του εκεί»
Αντιλαμβάνεται κανείς ποία σημασία δίδουν οι πλατωνικοί διάλογοι στο θέμα της παιδείας της ψυχής, την «ψυχαγωγία» δηλαδή, που εμείς οι νεοέλληνες παρερμηνεύουμε ως ένα είδος διασκεδάσεως (!)
Αλλά, ας συνεχίσουμε με την πλατωνική αντίληψη περί της πορείας της ψυχής μετά θάνατον:
Όλα τα υλικά αγαθά παραμένουν στην γη, η δε ψυχή εμφανίζεται στο νέο της περιβάλλον έχουσα να επιδείξει μόνον τις καλές η κακές πράξεις της. Βάσει αυτών θα κριθεί και θα ακολουθήσει μία από τις δύο δυνατές κατευθύνσεις:
α) προς την περιοχή της ευδαιμονίας, ήτοι των μακάρων,
β) προς την περιοχή της τιμωρίας της, ήτοι τα τάρταρα. Μερικές μάλιστα θα επιστρέψουν πάλι στον γήινο κόσμο, μετά την ουράνια τιμωρία τους.
Χωρίς αμφιβολία, η μετά θάνατον πορεία των ψυχών περιγράφεται με εντυπωσιακές εικόνες στην αφήγηση του Ηρός του Αρμενίου, το γένος Παμφύλου, του οποίου μία μεταθανάτια εμπειρία διαβάζουμε μέσα στην «Πολιτεία» του Πλάτωνος:
«Στην ενδιάμεση περιοχή των χασμάτων ήσαν καθισμένοι δικαστές και κάθε φορά που δίκαζαν, έδιναν διαταγή, οι μεν δίκαιοι να προχωρήσουν στον δρόμο δεξιά και επάνω προς τον ουρανό, οι δε άδικοι στον δρόμο αριστερά και κάτω. Όλοι δε έφεραν επάνω τους σημεία ανάλογα με την ποιότητά τους και τις πράξεις τους. Στα άλλα δύο χάσματα, από το ένα μεν ανέβαιναν ψυχές από την γη, γεμάτες βρωμιά και σκόνη, ενώ από το άλλο κατέβαιναν από τα ουράνια άλλες ψυχές καθαρές, αφού είχαν πληρώσει ισόσταθμη τιμωρία για όλα τα αδικήματα τους».
Το χάσμα της γης σημαίνουν την κάθοδο των ψυχών με την γέννηση και την άνοδο τους μετά τον θάνατο, ενώ τα ουράνια χάσματα σημαίνουν τον διαχωρισμό των ανερχομένων ψυχών σε δίκαιες και άδικες, με επακόλουθο την αμοιβή η την τιμωρία τους! (13)
Ωστόσο, εκτός από το βασικό αυτό διάγραμμα της πορείας των ψυχών, που διαβάζουμε στα πλατωνικά έργα, υπάρχουν και πολλές άλλες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της όλης περιγραφής.
Οι συνετές και φρόνιμες ψυχές ακολουθούν τον οδηγό τους και γνωρίζουν ποια καλή θέση θα λάβουν, συνοδοιπορευόμενες από τους θεούς, ενώ οι γεμάτες πάθη ψυχές δυστροπούν και εναντιώνονται, αλλά και όταν φθάσουν εκεί, όπου καθορίσθηκε η θέση τους, οι άλλες ψυχές τις αποφεύγουν ένεκα των μεγάλων αδικημάτων τους!
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΕΜΨΥΧΩΣΗΣ
Είναι γεγονός, ότι ο Πλάτων δεχόταν την επάνοδο των ψυχών εκ νέου από τον ουρανό στην γη, προκειμένου να συνεχίσουν την εξέλιξή τους. Πίστευε όμως στην «μετεμψύχωση», δηλαδή ότι οι ανθρώπινες ψυχές επανέρχονται αδιακρίτως σε σώματα ανθρώπων η ζώων.
Πρέπει εδώ να διευκρινισθεί κάτι πολύ σημαντικό:
Οι Ορφικοί και οι Πυθαγόρειοι, όταν μιλούσαν για την μετεμψύχωση, εννοούσαν συμβολικά την απόκτηση ιδιοτήτων, τις οποίες δεν είχε η οντότητα στην προηγούμενη ζωή της
Ο Πλάτων όμως, μετά από αρκετές αμφιταλαντεύσεις, όπως φαίνεται μέσα από την διερεύνηση όλων των έργων του χρονολογικώς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μετεμψύχωση ισχύει κυριολεκτικά και όχι μεταφορικά
Η κάθε ψυχή, όταν πρόκειται να κατέλθει στην γη, επιλέγει μόνη της το είδος της ζωής που θα ζήσει, με όλα τα αγαθά και τα δεινά της, αναγνωρίζοντας ότι όλα είναι απαραίτητα για την εξέλιξη και την κάθαρσή της από τα προηγούμενα αμαρτήματα.
Συνήθως δε την εκλογή την κανονίζουν οι συνήθειες της προηγουμένης ζωής. Έτσι, η ψυχή που ανήκε κάποτε στον Ορφέα διάλεξε ζωή κύκνου, ενώ ένας κύκνος διάλεξε ανθρώπινη ζωή. Η ψυχή του Αγαμέμνονος διάλεξε ζωή αετού, η ψυχή της Αταλάντης διάλεξε ζωή αθλητικού ανδρός, η ψυχή του Οδυσσέως διάλεξε ζωή απλού ανθρώπου μακριά από τα αξιώματα κ.λπ. (14)
Κατά συνέπεια, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη, όλες οι ψυχές ανδρών η γυναικών η ζώων εναλλάσσουν αδιακρίτως τις διαβιώσεις τους.
Εξυπακούεται ότι την άποψη αυτή του Πλάτωνος αναίρεσαν όλοι οι Νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι! Σήμερα δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα, μέσα από την πρόοδο της Μεταφυσικής, ότι πράγματι δεν είναι ορθή, δηλ. ότι οι ανθρώπινες ψυχές επανέρχονται μόνον σε ανθρώπινα σώματα ως νέοι άνθρωποι και μάλιστα χωρίς να γίνεται αλλαγή φύλου. Η θεωρία αυτή, προς διάκριση από την πλατωνική μετεμψύχωση, αποκαλείται «μετενσάρκωση».
Το εξόφθαλμο, πράγματι, αυτό ατόπημα του Πλάτωνος, θα λέγαμε μετά βεβαιότητας ότι δεν είναι το καθ’ εαυτό σφάλμα του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου. Το λάθος του ήταν, που απέδωσε την άποψη, περί της μετεμψυχώσεως, στον ίδιο τον Σωκράτη, ενώ ο μέγας αυτός αναζητητής της Αλήθειας αποκλείεται παντελώς να υπεστήριξε ποτέ την λανθασμένη αυτή άποψη!
Παρά ταύτα, για να είμεθα δίκαιοι με την Ιστορία της Φιλοσοφίας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι κάθε ανθρώπινο έργο δεν είναι δυνατόν να μη εμπεριέχει έστω και μικρά σφάλματα, τα οποία διορθώνουν οι μεταγενέστεροι. Εν πάση περιπτώσει όμως, αυτό ίσως είναι το μοναδικό λανθασμένο σημείο της πλατωνικής κοσμοθεωρίας και δεν μπορεί να επισκιάσει το μεγαλειώδες και ανυπέρβλητο στους αιώνες φιλοσοφικό οικοδόμημα του Πλάτωνος, το οποίο κτίσθηκε με την ουσιαστική συμβολή του μεγάλου διδασκάλου του Σωκράτους και αναντίρρητα είναι ένας αθάνατος ύμνος στις έννοιες του Θεού και της ψυχής!
Το ανακριβές της μετεμψυχώσεως προκύπτει ως άμεση συνέπεια της οντολογικής διαφοράς των ανθρωπίνων ψυχών από εκείνες των ζώων, όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα:
«Και μάλιστα δεν άρκεσε στον θεό να επιμεληθεί μόνον του σώματος, αλλά και, το σπουδαιότερο, εμφύτευσε την άριστη ψυχή στον άνθρωπο. Διότι τίνος άλλου ζώου η ψυχή αισθάνεται ότι υπάρχουν θεοί, οι οποίοι διοργάνωσαν τα μέγιστα και ωραιότατα πράγματα;
Τέτοιο άλλο δε ζωικό είδος, παρά οι άνθρωποι λατρεύουν τους θεούς;» (15)
Το γεγονός, λοιπόν, ότι μόνον οι άνθρωποι έχουν επίγνωση των θεών, αποδεικνύει την ουσιαστική διαφορά των ψυχών τους από τις ψυχές όλων των άλλων έμβιων όντων. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν οι ανθρώπινες ψυχές να ενσαρκώνονται σε σώμα ζώου, διότι τότε θα έπρεπε και τα ζώα να είχαν αναπτύξει θρησκευτικές αντιλήψεις!
Η παραπάνω αναφορά του Ξενοφώντος ασφαλώς προέρχεται από την διδασκαλία του
Σωκράτους και επιβεβαιώνει την άποψή μας, ότι ο Σωκράτης δεν αποδεχόταν την μετεμψύχωση σε ζώα, όπως εκ παραδρομής δέχθηκε ο Πλάτων.
Πρέπει όμως να επισημάνουμε την μεγάλη και πολύ ουσιαστική αλήθεια σχετικά με τις μετεμψυχώσεις, την οποία ο Πλάτων διετύπωσε επιγραμματικά με την φράση: «αιτία ελομένου θεός αναίτιος» (16)
Αυτό σημαίνει ότι η κάθε ψυχή, που πρόκειται να κατέλθει στην Γη, επιλέγει η ίδια την ζωή της. Η επιλογή δεν αναφέρεται μόνον στο είδος της ζωής, αλλά και σε όλα όσα πρόκειται να συμβούν σε ολόκληρη την διάρκεια της.
Συμπερασματικά, λοιπόν, να πούμε ότι, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη, τα όσα συμβαίνουν στην ζωή του κάθε ατόμου, όπως ατυχήματα, ασθένειες, προσωπικές ή κοινωνικές σχέσεις, οικονομικές καταστάσεις κλπ., δεν έχει καμία απολύτως ευθύνη ο Θεός, αλλά μοναδικός υπαίτιος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο όποιος τα διάλεξε προ της καθόδου της ψυχής του από τον ουρανό, μαζί με άλλες πιθανές εναλλακτικές λύσεις τους. Ο λόγος δε των παντοίων δοκιμασιών είναι η ανάγκη της απαλλαγής της ψυχής από τα βάρη προγενεστέρων αμαρτημάτων, που έχουν συσσωρευτεί επάνω της και δεν είναι τυχαία η αναφορά της Βίβλου στο λεγόμενο «προπατορικό αμάρτημα» του ανθρώπου.
via sakketosaggelos.gr, healingeffect.gr
