Το τραγούδι έφτασε σ΄ εμάς ως ερωτικό τραγούδι. Και ο Μάνος Χατζιδάκις που το είχε διασκευάσει για το πιάνο και το μπαλέτο «Έξι λαϊκές ζωγραφιές», είχε μιλήσει για έναν ανικανοποίητο ερωτισμό, που προμηνούσε καταιγίδα.
Στην πραγματικότητα όμως ήταν πολιτικό τραγούδι που ο νεαρός Απόστολος Καλδάρας το εμπνεύστηκε το 1945, κοιτώντας κάποιο σούρουπο στο Επταπύργιο τής Θεσσαλονίκης τις φυλακές τού Γεντί Κουλέ. Οι αρχικοί του στίχοι λέγανε «Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί κοιμηθεί.
Άραγε τί περιμένει όλη νύχτα ως το πρωΐ στο στενό το παραθύρι που φωτίζει το κελί;. Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί, τί έχει κάνει και το ‘κλείσαν το παιδί στη φυλακή;» Αυτούς τους στίχους η αυστηρή λογοκρισία τής εποχής τους έκοψε και ο Απόστολος έγραψε καινούριους, αυτούς που ξέρουμε κι εμείς. Πρώτη η Στέλλα Χασκίλ ηχογράφησε σε δίσκο το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» το 1947. Στα χρόνια που ακολούθησαν κι άλλες πολλές λαϊκές φωνές, από την Γιώτα Λύδια και την Μαρινέλλα ως τον Γιάννη Πουλόπουλο, την Γλυκερία και την Πάολα, τραγούδησαν αυτό το θρυλικό ρεμπέτικο. Στα χρόνια τού ‘60 το είχε ηχογραφήσει σε μια ωραία διασκευή και η Τζένη Βάνου με την φροντίδα τού Μίμη Πλέσσα.
Όταν το 1976 ετοιμάζαμε με την Δάφνη Τζαφέρη τη Μουσική βραδιά για τα αρχοντορεμπέτικα, το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» είχα διαλέξει σαν δείγμα αυθεντικού ρεμπέτικου τής εποχής που η Ελλάδα θα αποφάσιζε πια να γεφυρώσει με το «Τραμ το τελευταίο» την απόσταση ανάμεσα στο κυρίαρχο ως τότε ελαφρό και το συκοφαντημένο, κυνηγημένο λαϊκό τραγούδι. Για την ερμηνεία σκέφθηκα την Χαρούλα Λαμπράκη.
Εξαιρετική τραγουδίστρια, όποτε τής δινόταν η ευκαιρία να πει καλά τραγούδια. Για την οργάνωση τής ορχήστρας απευθύνθηκα στον Γιώργο Ροϊλό, που μού είχε δείξει πολλές φορές πόσο πολύτιμος μπορούσε να είναι. Κι όσο για τον χώρο όπου θα γινότανε το γύρισμα, μάς φιλοξένησε με πολλή αγάπη το «Ασχημόπαπο» στην οδό Ιώνων στα Πετράλωνα. Οπερατέρ ο Λάκης Καλύβας, ηχολήπτης ο Βαγγέλης Πατέλης, στην οργάνωση τής παραγωγής η Κατερίνα Κατωτάκη, η Δάφνη Τζαφέρη στην σκηνοθεσία.
Γιώργος Παπαστεφάνου
