Η αναβλητικότητα δεν είναι τεμπελιά: Είναι νευρολογική προστασία

Πολλοί άνθρωποι βασανίζονται από την αναβλητικότητα και συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους ότι τους λείπει θέληση, πειθαρχία ή χαρακτήρας. Η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική και πολύ πιο ανθρώπινη. Η αναβλητικότητα δεν είναι ένδειξη αδυναμίας ή τεμπελιάς. Είναι μια νευρολογική στρατηγική αποφυγής, βαθιά ριζωμένη στον εγκέφαλο και στο σώμα.

Όταν στο παρελθόν κάποια πράξη ή προσπάθεια οδήγησε σε συναισθηματικό πόνο – όπως ταπείνωση, απόρριψη, αποτυχία ή αιφνίδια διακοπή – ο εγκέφαλος κατέγραψε αυτή την εμπειρία ως απειλή.

Ο ιππόκαμπος ένας σημαντικός εγκεφαλικός σχηματισμός για τον οποίο έχουμε μιλήσει στο παρελθόν, συγκράτησε τη μνήμη του γεγονότος, ενώ η αμυγδαλή το φόρτισε με τον φόβο που το συνόδευσε. Κάθε φορά λοιπόν που το άτομο επιχειρεί να επαναλάβει μια παρόμοια δράση ή να μπει σε μια διαδικασία που θυμίζει το παλιό τραυματικό γεγονός, το νευρικό σύστημα ενεργοποιεί αυτόματα την αντίδραση freeze – δηλαδή το «πάγωμα». Το άτομο ακινητοποιείται, όχι από έλλειψη κινήτρου αλλά από την ανάγκη του εγκεφάλου να προστατευθεί από την πιθανότητα να ξαναπληγωθεί.

Ο Ιππόκαμπος

Αυτή η διαδικασία είναι απολύτως φυσιολογική. Είναι μια αρχέγονη, αυτόματη στρατηγική προστασίας. Το σώμα και ο εγκέφαλος μαθαίνουν μέσα από τον πόνο και προσπαθούν να αποφύγουν την επανάληψή του. Έτσι, η αναβλητικότητα δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα αλλά μηχανισμός προστασίας του ίδιου του οργανισμού.

Είναι επομένως θέμα επανεκπαίδευσης του νευρικού συστήματος. Δεν αρκεί να λέει κανείς στον εαυτό του να «ξεπεράσει τους φόβους του». Αυτή η επανεκπαίδευση γίνεται μέσω καθοδηγούμενων σωματικών πρακτικών, όπου το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τα πρώτα σημάδια του «παγώματος» και να δίνει σήματα ασφάλειας στο σώμα του. Προοδευτικά ο εγκέφαλος μαθαίνει ότι μπορεί να κινηθεί χωρίς να απειλείται.

Η αλλαγή δεν έρχεται απλώς αλλάζοντας τις σκέψεις. Έρχεται όταν αλλάζει το ίδιο το νευρωνικό αποτύπωμα της κίνησης και της δράσης. Όταν το σώμα βιώνει την ασφάλεια στο τώρα, τότε και το μυαλό ησυχάζει. Η αναβλητικότητα σταδιακά υποχωρεί, όχι μέσα από εξαναγκασμό αλλά μέσα από αποκατάσταση.

Σε αυτό το σημείο, η ψυχοθεραπεία μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Μέσα σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό θεραπευτικό πλαίσιο, το άτομο μπορεί να αναγνωρίσει τις βαθύτερες αιτίες της αναβλητικότητας, να επεξεργαστεί τα παλιά τραύματα και να αρχίσει να μεταμορφώνει τη σχέση του με τη δράση και την κίνηση. Η ψυχοθεραπεία δεν προσφέρει μόνο τεχνικές αλλά, κυρίως, μια σχέση εμπιστοσύνης που επιτρέπει στο νευρικό σύστημα να χαλαρώσει, να νιώσει ασφάλεια και να αποδεχθεί σταδιακά νέους τρόπους ύπαρξης.

Η κατανόηση αυτής της νευρολογικής διάστασης μπορεί να φέρει ανακούφιση σε όσους παλεύουν χρόνια με την αναβλητικότητα. Δεν είναι τεμπελιά. Είναι ένα παλιό σύστημα συναγερμού που μπορεί να επανεκπαιδευτεί με σεβασμό, επίγνωση και φροντίδα.

Πηγή: Από ανάρτηση του Ψυχοθεραπευτή Χρήστου Μπόντιπαλα Κουμαραδιού.

Επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD-PhD 4/7/2025