Ειλεός: Μια δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση

Συμφύσεις

Ο όρος ειλεός (ileus) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διακοπή της φυσιολογικής προώθησης του περιεχομένου του εντέρου είτε του λεπτού είτε του παχέος εντέρου, λόγω μηχανικού ή λειτουργικού εμποδίου. Πρόκειται για μια σοβαρή ιατρική κατάσταση, που μπορεί να εξελιχθεί σε απειλητική για τη ζωή εάν δεν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Ο ειλεός διακρίνεται κυρίως σε δύο κατηγορίες:

1. Μηχανικός ειλεός – προκαλείται από φυσικό εμπόδιο στον εντερικό αυλό.
2. Παραλυτικός (λειτουργικός) ειλεός – σχετίζεται με διαταραχή της κινητικότητας του εντέρου, χωρίς παρουσία μηχανικού εμποδίου.

Οι παθολογίες που εντοπίζονται στο ίδιο το έντερο και επηρεάζουν το τοίχωμά του μπορούν να προκαλέσουν είτε μηχανικό είτε λειτουργικό ειλεό. Ενδεικτικά:

Καλοήθεις ή κακοήθεις όγκοι του λεπτού ή του παχέος εντέρου μπορεί να προκαλέσουν στένωση ή πλήρη απόφραξη του αυλού. Οι κακοήθειες είναι συχνότερες σε άτομα άνω των 60 ετών.

• Η Νόσος του Crohn μπορεί να οδηγήσει σε στένωση λόγω φλεγμονής ή ινώδους μετατροπής.
• Η εκκολπωματίτιδα, κυρίως στο παχύ έντερο, μπορεί να προκαλέσει απόφραξη λόγω φλεγμονής ή αποστημάτων.

Η διακοπή της αιμάτωσης του εντερικού τοιχώματος οδηγεί σε απώλεια κινητικότητας και ενδεχομένως νέκρωση του εντέρου, με αποτέλεσμα παραλυτικό ή μεικτό ειλεό.

Σε περιπτώσεις βαρέων λοιμώξεων ή χρήσης ορισμένων φαρμάκων (π.χ.  κυτταροστατικά), μπορεί να προκύψουν ελκώσεις του βλεννογόνου με επιπλοκές στην κινητικότητα ή τη διαβατότητα.

Πολλές καταστάσεις εκτός του ίδιου του εντέρου μπορούν να οδηγήσουν σε ειλεό, μέσω άμεσης πίεσης ή έμμεσων επιδράσεων στη λειτουργία του εντέρου.

Συνηθέστερη αιτία μηχανικού ειλεού. Οι συμφύσεις προκύπτουν συχνά μετά από προηγούμενες χειρουργικές επεμβάσεις και μπορεί να προκαλέσουν έλξη ή περίσφιξη εντερικών ελίκων.

Εξωτερικές ή εσωτερικές (π.χ. διαφραγματοκήλη, μεσοεντερικές) μπορεί να περιλάβουν τμήμα του εντέρου και να προκαλέσουν απόφραξη ή περίσφιξη.

• Υποκαλιαιμία, ουραιμία, διαβητική νευροπάθεια ή νοσηρές καταστάσεις με ηλεκτρολυτικές διαταραχές μπορεί να οδηγήσουν σε παραλυτικό ειλεό.
• Η χρήση φαρμάκων όπως οπιοειδή, αντιχολινεργικά, ή νευροληπτικά επηρεάζει τη μυϊκή δραστηριότητα του εντέρου.

• Περιτονίτιδα ή φλεγμονές οργάνων της κοιλιακής χώρας (π.χ. παγκρεατίτιδα, χολοκυστίτιδα) μπορούν να παραλύσουν την κινητικότητα του εντέρου.
• Αιματολογικές ή νεοπλασματικές καταστάσεις (π.χ. καρκινική καχεξία) ενδέχεται να συμβάλλουν σε λειτουργική απόφραξη.

Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του ειλεού αλλά συχνά περιλαμβάνουν:

• Κοιλιακό άλγος (συχνά κωλικοειδές σε μηχανικό, διάχυτο σε παραλυτικό)
• Διάταση κοιλίας
• Ναυτία και έμετοι (συχνότεροι σε απόφραξη ανώτερου εντέρου)
• Απουσία κενώσεων ή αερίων
• Πυρετός και σημεία περιτονίτιδας σε περιπτώσεις ισχαιμίας ή διάτρησης

Η διάγνωση βασίζεται σε:

• Κλινική εκτίμηση
• Ακτινογραφία κοιλίας (διατεταμένα έντερα, υδραερικά επίπεδα)
• Αξονική τομογραφία (CT abdomen), χρήσιμη για προσδιορισμό της αιτίας και εντοπισμό επιπλοκών
• Εργαστηριακές εξετάσεις, για ανάδειξη φλεγμονής, λοίμωξης ή διαταραχών ηλεκτρολυτών

Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία και τη βαρύτητα:

• Συντηρητική αντιμετώπιση (νηστεία, ρινογαστρικός καθετήρας, υγρά, διόρθωση ηλεκτρολυτών) σε ήπιες ή λειτουργικές μορφές
• Χειρουργική παρέμβαση σε μηχανική απόφραξη, νέκρωση, διάτρηση ή αναποτελεσματικότητα της συντηρητικής αγωγής
• Αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας (π.χ. διόρθωση υποκαλιαιμίας, διακοπή φαρμάκων, θεραπεία λοίμωξης)

Η πρόγνωση εξαρτάται από την αιτία, την ηλικία του ασθενούς, τη γενική του κατάσταση και την ταχύτητα παρέμβασης. Η καθυστερημένη διάγνωση, ειδικά σε περιπτώσεις ισχαιμίας ή περίσφιξης, αυξάνει σημαντικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.

Ο ειλεός είναι μια επείγουσα κλινική κατάσταση, που απαιτεί γρήγορη διαγνωστική προσπέλαση και κατάλληλη θεραπευτική απόφαση. Η κατανόηση των αιτιολογικών παραγόντων, τόσο ενδοεντερικών όσο και εξωεντερικών, είναι καθοριστική για την ορθή διαχείρισή του.

• Maung AA, Johnson DC, et al. Evaluation and management of small-bowel obstruction. J Trauma Acute Care Surg. 2012.
• Bower KL, Lollar DI, Williams SL, et al. Small bowel obstruction. Surg Clin North Am. 2018.
• Feuerstein JD, et al. Mechanisms and management of postoperative ileus. Clin Colon Rectal Surg. 2019.

Επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD PhD