Η πομπώδης επίδειξη ανωτερότητας: όταν η υπεροψία πληγώνει

Μια ιδιαίτερη μορφή διαπροσωπικής συμπεριφοράς που συναντούμε συχνά είναι αυτή της επιδεικτικής υπεροψίας: όταν κάποιος επιδιώκει να εντυπωσιάσει, να κυριαρχήσει, να προβληθεί ως ανώτερος. Η στάση αυτή δεν είναι απλώς δυσάρεστη· συχνά αφήνει πίσω της ανθρώπους πληγωμένους, αμήχανους ή και ματαιωμένους.

Η συμπεριφορά αυτή έχει συνδεθεί στην ψυχολογική βιβλιογραφία με χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία των Morf & Rhodewalt (2001), οι ναρκισσιστές στηρίζονται στην εξωτερική επιβεβαίωση για να διατηρήσουν μια εύθραυστη αυτοεικόνα ανωτερότητας. Η υπεροψία, η συνεχής αυτοαναφορά και η απαξίωση των άλλων λειτουργούν ως άμυνες απέναντι σε μια βαθιά, αλλά καλά κρυμμένη, ανασφάλεια.

Η ναρκισσιστική συμπεριφορά δεν αφορά μόνο διαταραχή προσωπικότητας· μπορεί να εκδηλώνεται και σε "υψηλής λειτουργικότητας" άτομα, σε ηγετικές θέσεις, σε κοινωνικά περιβάλλοντα ανταγωνιστικά ή μη στηριγμένα στην ενσυναίσθηση.

1. Κατανόηση του μηχανισμού
   Όταν γνωρίζουμε πως αυτή η συμπεριφορά κρύβει συχνά ένα εύθραυστο εγώ, μπορούμε να απαντήσουμε με ηρεμία, όχι με θυμό ή ανταγωνισμό.
2. Σαφή προσωπικά όρια
   Η ευγένεια δεν σημαίνει ανοχή σε προσβολή. Η ήρεμη αλλά σταθερή οριοθέτηση είναι ένδειξη αυτοσεβασμού.
3. Αποφυγή της παγίδας της σύγκρισης
   Η ζωή δεν είναι αγώνας εντυπώσεων. Η αξία δεν μετριέται με επιδείξεις.
4. Επένδυση σε σχέσεις αμοιβαιότητας
   Οι βαθύτερες ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται στην αποδοχή, στην αυθεντικότητα και όχι στην εντύπωση.

Όταν ένας άνθρωπος προσπαθεί υπερβολικά να φανεί "κάποιος", ίσως μέσα του φοβάται ότι δεν είναι κανείς. Η κατανόηση αυτού, δεν μας ζητά να ανεχθούμε την υπεροψία του· μας προτρέπει να μείνουμε σταθεροί στη δική μας αξία — σιωπηλά, αλλά σταθερά.

Οι  άνθρωποι που επιμένουν να επιδεικνύουν τη σπουδαιότητά τους, μιλούν διαρκώς για τον εαυτό τους, δυσκολεύονται να ακούσουν, μειώνουν τους άλλους με τρόπο άμεσο ή συγκαλυμμένο.

Πίσω από αυτή την πομπώδη επίδειξη υπεροχής, η ψυχολογία συχνά ανιχνεύει μια βαθιά ανασφάλεια.

Σύμφωνα με τους Morf & Rhodewalt (2001), τέτοιες συμπεριφορές είναι μηχανισμοί αυτορρύθμισης σε άτομα με εύθραυστη αυτοεικόνα, που χρειάζονται συνεχή εξωτερική επιβεβαίωση για να αισθανθούν αξία.

Η υπεροψία δεν είναι δύναμη· είναι άμυνα.
Η επίδειξη δεν είναι αυτοπεποίθηση· είναι φόβος.
Η μείωση του άλλου δεν δείχνει ανωτερότητα· δείχνει έλλειψη ενσυναίσθησης.

Αν συναντήσεις τέτοια στάση:

– Μην την πάρεις προσωπικά.
– Θέσε όρια με ηρεμία.
– Μην μπεις στο παιχνίδι της σύγκρισης.
– Θυμήσου τη δική σου αξία

Η σιωπηλή αξιοπρέπεια είναι πάντα πιο δυνατή από την θορυβώδη επίδειξη.

Πηγή: Morf, C. C., & Rhodewalt, F. (2001). Unraveling the paradoxes of narcissism: A dynamic self-regulatory processing model. Psychological Inquiry, 12(4), 177–196.

Απόδοση επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD PhD