1. Οικονομική κρίση και υγεία

Η ανεργία, η φτώχεια και η ανασφάλεια οδηγούν σε αυξημένα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού. Έρευνες έχουν δείξει ότι σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, αυξάνονται οι εισαγωγές για ψυχιατρικές διαταραχές, ενώ η χρήση αλκοόλ και ουσιών εντείνεται (WHO, 2011). Μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και φαρμακευτική αγωγή, επιδείνωση χρόνιων νοσημάτων, υποβάθμιση της διατροφής και αύξηση των σωματικών ασθενειών που σχετίζονται με το στρες, όπως υπέρταση και καρδιοπάθειες, είναι μερικά από τα καταγεγραμμένα αποτελέσματα (Lancet, 2009).

2. Ο πόλεμος ως διαρκές τραύμα

Οι άνθρωποι που ζουν σε εμπόλεμες ζώνες ή βιώνουν προσφυγιά εκτίθενται σε βίαιες απώλειες, σωματικές κακώσεις, εξευτελισμό, καταστροφή του περιβάλλοντος και διάλυση της οικογενειακής ή κοινοτικής συνοχής. Οι πιο συχνές ψυχιατρικές διαγνώσεις σε αυτούς τους πληθυσμούς είναι:
- Μετατραυματική διαταραχή στρες (PTSD)
- Μείζων καταθλιπτική διαταραχή
- Γενικευμένο άγχος
- Διαταραχές ύπνου και σωματόμορφες εκδηλώσεις
Το ψυχικό τραύμα στους πληγέντες συχνά γίνεται διαγενεακό, καθώς οι απόγονοι μεταναστών ή πολεμοπαθών κουβαλούν τις συνέπειες ενός τραύματος που δεν έζησαν οι ίδιοι, αλλά δεν θεραπεύτηκε ποτέ στην οικογένειά τους (Yehuda et al., 2016).

3. Μετανάστευση: Η ψυχολογία του ξένου

Οι μετανάστες συχνά αντιμετωπίζουν κοινωνικό αποκλεισμό, ρατσισμό και γραφειοκρατικά εμπόδια που οδηγούν σε χρόνια ψυχική κόπωση. Η «κουλτούρα της σιωπής» και το αίσθημα ότι πρέπει να αποδείξουν την αξία τους σε μια κοινωνία που δεν τους αποδέχεται πλήρως, αισθήματα που προκαλούν:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Δυσκολία πρόσβασης σε ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες
- Αίσθημα μοναξιάς και απομόνωσης
Αν δεν υπάρξει πολιτισμικά ευαίσθητη παρέμβαση, πολλοί καταλήγουν να αναπτύσσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, καθώς η γλώσσα δεν επαρκεί να εκφράσει τον πόνο.

Μη ξεχνάμε εμείς οι Έλληνες τι υπέστησαν οι πρόγονοί μας όταν έφευγαν καραβιές για την Αμερική ή την Αυστραλία, και πως αντιμετωπίστηκαν εκεί, τι υπέστησαν οι πατριώτες μας όταν έγινε η ανταλαγή πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος, το τραύμα που τους υποχρέωσε στην κουλτούρα της σιωπής όπου κανείς δεν μιλούσε, κανείς δεν εξηγούσε, κανείς δεν περιέγραφε αλλά και τι αντιμετώπισε όταν ήρθε στην αφιλόξενη τότε χώρα μας. Ήταν όλοι σιωπηλοί. Τι πέρασαν οι πρόσφυγες από την Αίγυπτο όταν την δεκαετία του 60 έφυγαν –αναίτια- διωγμένοι από το καθεστώς του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ.

Τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία;

Ενίσχυση των δικτύων υποστήριξης
Εκπαίδευση σε θέματα ενσυναίσθησης και  

διαφορετικότητας
Αντίσταση στον στιγματισμό
Πρακτική βοήθεια με σεβασμό
Δημόσιος λόγος με ευθύνη

Επίλογος

Κάθε άνθρωπος που επιβιώνει υπό τέτοιες συνθήκες είναι φορέας αξιοπρέπειας και αντοχής. Αλλά το να ζεις σε κατάσταση μόνιμης επιβίωσης δεν είναι ζωή. Οφείλουμε ως κοινωνία να αποκαταστήσουμε όχι μόνο τις υλικές απώλειες, αλλά και την εμπιστοσύνη στην ανθρωπιά. Εκείνη που σώζει σιωπηλά και ουσιαστικά.

Βιβλιογραφία:

- WHO. (2011). Impact of economic crises on mental health.
- The Lancet. (2009). Health in times of global economic crisis.
- Silove D., et al. (2017). Refugee mental health. World Psychiatry.
- Yehuda R., et al. (2016). Intergenerational transmission of trauma effects.

Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD PhD 9/4/2025