Το λουλάκι και το γαλάζιο του Αιγαίου
Το λουλάκι είναι μια παλιά, χαρακτηριστική χρωστική ουσία που χρησιμοποιούσαν οι νοικοκυρές κυρίως για την ανανέωση του λευκού στα ρούχα. Ήταν σε σκόνη ή σε μικρά κομματάκια, με έντονο μπλε χρώμα, και στο νερό της μπουγάδας βοηθούσε να απομακρυνθεί η κιτρινίλα από τα υφάσματα το γνωστό γάριασμα. Μη ξεχνάμε ότι απορυπαντικές ουσίες πέρα από το πράσινο σαπούνι και την αλυσίβα (διάλυμα στάχτης) δεν υπήρχε κάτι άλλο. Πέρα όμως από την καθαριότητα και τη φροντίδα του ρουχισμού, το λουλάκι είχε κι έναν άλλον, ίσως ακόμη πιο icon ρόλο στην παραδοσιακή ελληνική αρχιτεκτονική.
Πριν την εμφάνιση των ακρυλικών χρωμάτων, οι νησιώτες και οι κάτοικοι της υπαίθρου χρησιμοποιούσαν ασβέστη για το ασβέστωμα των σπιτιών, των αυλών, των πεζοδρομίων — τόσο για λόγους υγιεινής όσο και για λόγους αισθητικής. Όταν αναμείγνυαν τον ασβέστη με λουλάκι, προέκυπτε το καθαρό, φωτεινό γαλάζιο που έγινε ταυτόσημο με τα κυκλαδίτικα σοκάκια, τις εκκλησιές και τις αυλές με τα γεράνια.
Το γαλάζιο του Αιγαίου, όπως έγινε γνωστό, δεν ήταν προϊόν πολυτελείας αλλά μια απλή και προσιτή λαϊκή επινόηση — ένα μείγμα φυσικών υλικών που κατόρθωσε να καθρεφτίσει τη θάλασσα και τον ουρανό στου σοβάδες των πέτρινων σπιτιών στα νησιά. Αυτό το αισθητικό αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο θέμα λειτουργικότητας ή οικονομίας. Ήταν και έκφραση πολιτισμού και ταυτότητας.
Χημικά, το λουλάκι δεν έχει καμία σχέση με τον χαλκό δηλαδή την γαλαζόπετρα, όπως συχνά παρεξηγείται. Ανήκει στην οικογένεια των συνθετικών υπερμαρίν μπλε (ultramarine blue) — πρόκειται για χρωστική που βασίζεται σε πυριτικά άλατα (aluminosilicates) με θείο, και όχι σε μεταλλικά στοιχεία. Από τον 19ο αιώνα και εξής, παράγεται βιομηχανικά και χρησιμοποιείται όχι μόνο στη μπουγάδα, αλλά και σε εφαρμογές βαφής και διακόσμησης.
Μάλιστα, στα χρόνια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936–1941), καθιερώθηκε η χρήση του λευκού και του μπλε στα σπίτια των νησιών ως "εθνικά χρώματα", για να ενισχυθεί η ομοιομορφία και να προβληθεί διεθνώς η εικόνα της Ελλάδας μέσα από το Αιγαιοπελαγίτικο τοπίο. Υπήρχαν και λόγοι υγιεινής. Εκείνη την εποχή σε όλη την Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα υπήρχε πρόβλημα με την χολέρα. Με στόχο να αντιμετωπιστεί η μολυσματική ασθένεια, η κυβέρνηση Μεταξά υπέγραψε διάταγμα το 1938, επιβάλλοντας το ασβέστωμα των σπιτιών του Αιγαίου, δεδομένου ότι ο ασβέστης διαθέτει απολυμαντικές ιδιότητες.
Έτσι, ένα απλό υλικό της καθημερινότητας, που ξεκινούσε από το νερό της μπουγάδας, βρέθηκε να βάφει μόνιμα την ταυτότητα μιας χώρας και να τη μετατρέπει σε σύμβολο παγκόσμιας αισθητικής.
Δημήτρης Φυλακτόπουλος 26/5/2025
