Εδώ και αρκετό καιρό ο ελληνικός λαός έχει πάψει να ονειρεύεται την επιστροφή του στις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν πριν από 4 χρόνια περίπου.
Αυτή η επιστροφή αν κάποτε συμβεί, όχι απλώς δεν θα είναι εύκολη, αλλά η αίσθηση που υπάρχει στο μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού της χώρας μας είναι ότι σαν επιστροφή θα είναι δυσκολότερη ακόμα και από αυτήν του Οδυσσέα που, σύμφωνα με τον Ομηρο, πέρασε από πολλές περιπέτειες μέχρι να επιστρέψει στο σπίτι του, αλλά ακόμα και με την επιστροφή του στην Ιθάκη τα πράγματα δεν ήταν όπως πριν και χρειάστηκε να συνεχίσει τον αγώνα του, έχοντας μοιραία όμως τον χρόνο εναντίον του, γιατί είναι γνωστό ότι οι ημέρες περνούν χωρίς επιστροφή και αφήνουν τα σημάδια τους.
Στην προσπάθεια να αναπαραστήσουμε μουσικά την επιστροφή του Οδυσσέα, θα θυμηθούμε ότι το όνομά του, σύμφωνα με τον Ομηρο, σημαίνει «Ο γιος της πέτρας», αλλά είναι πιθανό να συγγενεύει ετυμολογικά με την λέξη «οδηγός». Επίσης μπορεί να σημαίνει «πόνος» με την έννοια «αυτός που προκαλεί και αισθάνεται πόνο», πόνο πνευματικό και σωματικό, που λίγο-πολύ νιώθουν οι περισσότεροι από εμάς λόγω της κατάστασης που βιώνουμε, χωρίς ουσιαστικά να έχουμε ευθύνη.
Μετά τη λήξη του δεκαετούς πολέμου, ο Οδυσσέας που, σύμφωνα με τον Ομηρο είχε προκαλέσει την μήνιν των θεών με τη συμπεριφορά του προς αυτούς στην Τροία, με πρωτοστάτη τον Ποσειδώνα αποφάσισαν να μην τον αφήσουν να επιστρέψει στην Ιθάκη. Δέκα χρόνια χρειάστηκε για το ταξίδι της επιστροφής κατά το ομηρικό έπος, και πολλές από τις περιπέτειες και περιπλανήσεις του έδωσαν αφορμή για να δημιουργηθούν τραγούδια.
Από τις πρώτες εμπειρίες του ήταν αυτή στη χώρα των Λωτοφάγων, από την οποία εμπνεύστηκε το όνομά του το συγκρότημα του εναλλακτικού ροκ Lotus Eaters, που φτιάχτηκε στο Λίβερπουλ στις αρχές της δεκαετίας του '80.
Ακολούθησε η επίσκεψη στην χώρα των Κυκλώπων, όπου παγιδεύτηκε με τους άντρες του στη σπηλιά του Πολύφημου. Με αφορμή αυτή την ιστορία ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έγραψε το 1995 το Πλάνα Ξενιτιά στο άλμπουμ του Στην Ανδρομέδα και τη Γη για την Μελίνα Κανά: Κόβω τη θάλασσα στα δυο
κι ανοίγω μονοπάτι στην αγκαλιά μου να 'ρθεις ξανά απ' το βυθό του χάρτη
Να σταματήσεις τις ψευτιές πως θέλεις να γυρίσεις μα δήθεν πως ο Κύκλωπας
προβάλλει αντιρήσεις.
Ενώ αρκετά νωρίτερα, ο Γιάννης Γλέζος μελοποιώντας Κωνσταντίνο Καβάφη στο άλμπουμ του 1979 Περιμένοντας τους Βαρβάρους τραγουδούσε στην Ιθάκη:
Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις, αν μέν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβαλείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Λαιστρυγόνα λεγόταν και το συγκρότημα που συνόδευε τον Διονύση Σαββόπουλο στην περίοδο που κυκλοφόρησε το Βρώμικο ψωμί και μέλος του ήταν ο Βαγγέλης Γερμανός.
Η επιστροφή του Οδυσσέα έχει εμπνεύσει και τον Δημήτρη Υφαντή στο Μια πατρίδα γυρεύω να βρω που ηχογράφησε με το συγκρότημά του Τρίφωνο το 2004:
Του Αιόλου ασκί ανοιχτό η σειρήνα στο ξάρτι δεμένη με μένα
Μία κρύβομαι, μια κυνηγώ τα νερά τ' αγριεμένα με φωνάζουν κανένα
Μια πατρίδα γυρεύω να βρω γερασμένη, πιστή μου ζωή
Πριν να φύγω για αλλού ναυαγώ σαν κανένας κερνώ το κρασί
Βάζουν Κύκλωπες μπρος στη σπηλιά ένα βράχο του ονείρου την πόρτα να κλείσουν
Μαγεμένα της Κίρκης φιλιά μην αφήσεις καρδιά μου ποτέ να σ' αγγίξουν.
Με τον Ασκό του Αιόλου τα έχει και ο Διονύσης Τσακνής στο τραγούδι του 1993 από το άλμπουμ Ή Ταν ή Επί Τας.
Το νησί της Κίρκης έχει προκαλέσει συχνά το ενδιαφέρον των συνθετών μας, όπως ο Σωκράτης Μάλαμας που έγραψε την Κίρκη για τον Νίκο Παπάζογλου το 1995:
Μάγισσα Κίρκη πού με πας, σε ποια γωνιά μ' αφήνεις και με σβήνεις
έχω ξεχάσει τι ζητώ, ζω στο δικό σου κόσμο κι απορώ.
Μουσική Χρήστου Νικολόπουλου και στίχους του Αντώνη Ανδρικάκη έχει το Σαν τον Οδυσσέα που τραγούδησε το 1996 ο Γιώργος Νταλάρας:
Αφησα την Κίρκη που ζητάει νοίκι απ' τις Συμπληγάδες γλίτωσα στο τσακ
απ' τους λωτοφάγους της Βουλής τους μάγους κι από τις Σειρήνες που 'ταν play back.
Ο ίδιος ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος τραγούδησε το 1998 το Σιντάρτα σε στίχους του Αλκη Αλκαίου: Χίλια τα πλάνα σου, τα χρώματα κι οι τόποι, Ελένη, Κίρκη, Ναυσικά και Πηνελόπη μια χαραμάδα άνοιξέ μου να περάσω μ' ένα σου τρικ να ψωνιστώ και να ξεχάσω.
Στη Δίψα του 2003, ο Νίκος Πορτοκάλογλου τραγουδά για όλα αυτά τα ονόματα που βοηθάνε σε αρκετές περιπτώσεις στο να υλοποιηθούν τα όνειρά μας μια και μας ταξιδεύουν μόνο με το άκουσμά τους σε απόκρυφα μέρη: Δεν είν' η Κίρκη, η μάγισσα, του σεξ η θεά, η Καλυψώ, η Ναυσικά με του μπαμπά τα λεφτά.
Δεν είν' η θάλασσα, ο ήλιος, τα χαμένα νησιά. Δεν είναι τίποτα απ' όλα κι είναι όλ' αυτά...
Στη Μεγάλη Αγρυπνία του 1975 υπάρχει το τραγούδι Τα Χαίρε. Οι στίχοι είναι του Χ.Κ. Μύρη και η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου, ερμηνεύτρια η Μαρία Φαραντούρη: Στου καραβιού την πλώρη τα πουλιά τον Οδυσσέα βρήκαν
μοναχό αγνάντευε το πέλαγο και τη στεριά που στένευε και τραγουδούσε
Χαίρε Ναυσικά κρυμμένο παρά θίν' αλός αμύριστο μυστήριο.
Στο νησί της Καλυψούς ο Οδυσσέας έμεινε αρκετά χρόνια, δεν είναι όμως αντίστοιχη σε αριθμό και η δημιουργία τραγουδιών σ' αυτή την επτάχρονη παραμονή. Το συγκρότημα Ρόδο του Ανέμου έγραψε το τραγούδι Ο Εφιάλτης του Οδυσσέα για τον Φοίβο Δεληβοριά: Πάει χαμένο σε σπονδή το κρασί ποιος φεύγει το καράβι ή το νησί;
έχω γεράσει και δεν βλέπω από 'δω ποια είναι η Πηνελόπη, ποια η Καλυψώ.
Τη μοναξιά της Καλυψούς περιγράφει στο Calypso η Suzanne Vega που καλύπτει εκατομμύρια γυναίκες σε διάφορα νησιά του πλανήτη μας, που συχνά μάταια περιμένουν τον δικό τους Οδυσσέα.
Από την άλλη πλευρά, η Πηνελόπη περιμένει υπομονετικά και ο χρόνος περνάει... Από τις πρώτες συμμετοχές σε δίσκο για την Καλλιόπη Βέττα, αυτή στο άλμπουμ του Λουδοβίκου των Ανωγείων Χαρματούσα στο τραγούδι Ισμήνη, το 1995: Η Ισμήνη μόνη μικρό αηδόνι μπρος στον καθρέφτη χαμογελά, βάφει τα χείλη μαύρο σταφύλι,
παίρνει τη ρόκα και ξεκινά. Μια Πηνελόπη που υφαίνει το χρόνο
με το στημόνι και τον καημό μια Αριάδνη που πια δεν προσμένει φτιάχνει το νήμα χωρίς σκοπό.
Η επιστροφή στην Ιθάκη και η Πηνελόπη, αποτελεί το αντικείμενο του ομώνυμου τραγουδιού με τον Μιλτιάδη Πασχαλίδη (1998): Μου λες κουράστηκες, δεν θες να περιμένεις
είκοσι χρόνια το ίδιο φόρεμα να υφαίνεις κι εγώ που γύρισα τον κόσμο δίχως χάρτη
άκου τι έμαθα δεμένος στο κατάρτι.
Ολους τους ξέμπαρκους τους τρώει το σαράκι κι όσοι ταξίδεψαν ζηλεύουν την Ιθάκη.
Για μια σύγχρονη Πηνελόπη τραγουδούσε ο Στάθης Δρογώσης, 11 χρόνια αργότερα, το 2009:Της μάθαιναν υπομονή σε αυτή την πόλη με την ομίχλη την πυκνή και το παλιό ρολόι που χτύπαγε μονότονα μες στο χειμώνα και οι ώρες ξέφευγαν μακριά σαν χελιδόνια. Κι η Πηνελόπη κοιτούσε τ' άστρα λουσμένη στ' άσπρο φως δεν πρόσμενε σε τίποτα, τίποτα.
Σε ποίηση του Κώστα Καρτελιά, ο Μίκης Θεοδωράκης, σε ηλικία 81 ετών, το 2006 έγραψε τη μουσική για την Οδύσσεια, στην οποία τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη και γίνεται αναφορά σε όλες τις περιπέτειες του Οδυσσέα.
Τέλος ο Φίλιππος Πλιάτσικας με τους Πυξ Λαξ έχουν τη δική τους άποψη για την προσέγγιση στην Ιθάκη μέσα από το τραγούδι τους Το δάκρυ της λιακάδας (Πνιγμένος Αγγελος): Κρύος αέρας, το στόμα της ξερό, ψηλά οι γιακάδες και τα χέρια στο σακάκι όποιος κοιτάζει μες στα μάτια τον καιρό χάνει τον κόσμο αλλά βρίσκει την Ιθάκη. Μια Ιθάκη που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν παύουν να αναζητούν, αλλά σπάνια τη βρίσκουν.
Σεργιάνι μες στις γειτονιές που έπαιζες παιδάκι. Κυνηγητό με τις σκιές
Οσων χαθήκαν μες στο χθες ζητώντας μιαν Ιθάκη.
Από το Παραμύθι με λυπημένο τέλος (1995, Μιλτιάδης Πασχαλίδης).
