Από τον Γιάννη Πετρίδη
Duke Ellington, ο Δούκας της μουσικής
Έχοντας στο ενεργητικό του τετραψήφιο αριθμό συνθέσεων που ανάλογα τις πηγές κυμαίνονται μεταξύ 1000 και 6000, αριθμός που οδήγησε πολλούς να τον χαρακτηρίσουν σαν τον Picasso της μουσικής κυρίως λόγω της ποικιλίας που έχει το ύφος των συνθέσεών του, ο Duke Ellington για πολλούς ήταν ο σημαντικότερος αμερικανός συνθέτης του προηγούμενου αιώνα.
Ο Edward Kennedy Ellington γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1899 στην Washington D.C. και πέθανε σε ηλικία 75 ετών στις 24 Μαϊου του 1974 αφού είχε δημιουργήσει ένα αξεπέραστο έργο κυρίως στον χώρο της τζαζ, αλλά μέσα στα περισσότερα από 50 χρόνια καριέρας με την ορχήστρα του μάς έδωσε σημαντικά έργα σε διάφορους άλλους μουσικούς χώρους, όπως η κινηματογραφική μουσική, τα μπλουζ, η γκόσπελ, η λαϊκή μουσική, ακόμα και η σύγχρονη κλασική με μία σειρά από σημαντικές σουίτες στις οποίες οι ειδικοί αυτής της μουσικής βρίσκουν ομοιότητες με έργα των Bach, Ravel και Stravinsky.
Βραβευμένος με το βραβείο Pulitzer μετά τον θάνατό του για την σημαντική προσφορά του στην μουσική, οEllington χαρακτήριζε το είδος της μουσικής που έπαιζε, απλά Αμερικάνικη μουσική αποφεύγοντας να περιορισθεί μόνο στην τζαζ στην οποία όμως ουσιαστικά ανήκαν οι σημαντικότερες του συνθέσεις.
Ο όγκος του μουσικού του έργου και η συνολική ποιότητα, μπορεί να συγκριθεί ίσως μόνο με αυτόν τουMozart, είναι χαρακτηριστικό το ότι από την δεκαετία του 1920 που άρχισε να γράφει μουσική, μέχρι τον θάνατό του στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ηχογραφούσε πάντα αξιόλογα άλμπουμ διευρύνοντας την εκτίμηση του κόσμου για το έργο του.
Καταπληκτικός πιανίστας, ήταν παράλληλα εντυπωσιακός σαν διευθυντής μεγάλης ορχήστρας, αλλά και παράλληλα αξιόλογος δημιουργός μικρών μουσικών συνόλων από τα οποία πέρασαν κατά καιρούς μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της σύγχρονης μουσικής στον 20οαιώνα δίνοντας τον καλύτερο εαυτό τους σαν μουσικοί, αλλά και σαν συνθέτες με έργα τα οποία συνήθως διασκεύαζε δίνοντας και το δικό του στίγμα ο Ellington.
Οι ομοιότητες που υπάρχουν σε αρκετά είδη της κλασικής μουσικής με της περιόδους της τζαζ, όπως το Baroque με τον ήχο της Νέας Ορλεάνης, η ρομαντική εποχή της κλασικής μουσικής με το Swing και η εποχή μοντερνισμού που δημιούργησαν συνθέτες όπως οSchoenbergπου σαν σύγχρονοι συνεχιστές της στον χώρο της τζαζ θα μπορούσαν να αναφερθούν μουσικοί όπως οι Thelonius Monk, Dizzie Gillespie, Charlie Parker, έδωσαν την ευκαιρία στον Ellington να δημιουργήσει μια δικιά του σχολή διασκευάζοντας συχνά με τον δικό του τρόπο έργα συνθετών όπως ο Tchaikovsky αλλά και συνεχίζοντας το έργο σύγχρονων Αμερικανών συνθετών όπως οι George Gershwin, Jerome Kern και Cole Porter.
Και οι δυο γονείς του έπαιζαν πιάνο, έτσι ο Ellington πήρε τα πρώτα του μαθήματα σε ηλικία 7 ετών από την Marietta Clinkscales που όπως και οι φίλοι του ανεγνώρισαν σύντομα το ταλέντο του και θέλοντας να τον ανταμείψουν του έδωσαν τον τίτλο του Δούκα.
Το καλοκαίρι του 1914 θα γράψει την πρώτη του σύνθεση σε ηλικία 15 ετών και θα αποφασίσει να εγκαταλείψει το μπεηζ μπωλ και να αφοσιωθεί στην μουσική φτιάχνοντας αρχικά το συγκρότημα The Duke’s Serenaders.
Το 1923 μετά τον γάμο του και την απόκτηση του πρώτου του γιου, του Mercer, εμφανίζεται σε διάφορες πόλεις της ανατολικής ακτής και τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς σαν μέλος των Elmer Snowden and his Black Sox Orchestra που λίγο αργότερα θα μετονομασθούν σε Washingtonians και με την αποχώρηση του τότε ηγέτη τους Snowden,θα κάνουν αρχηγό τους τον Duke Ellington.
Από το 1924 θα αρχίσουν να ηχογραφούν και ο Εllington σταδιακά θα αυξάνει την συμμετοχή του σαν συνθέτης στους δίσκους τους.
Οι εμφανίσεις του στο Cotton club που άρχισαν από το 1927 θα αυξήσουν την δημοτικότητά του και θα οδηγήσουν σε εμφανίσεις εκτός Αμερικής, όπως αυτές που έκανε στο Λονδίνο το 1933. Στο Cotton Club θα παρουσιάσει για πρώτη φορά τραγούδια όπως ταMood Indigo,Tiger Rag,the Mooche, Blackand Tan Fantasyκαι δεκάδες άλλα. Στην ίδια περίοδο θα προσλάβει τον σαξοφωνίστα Johnny Hodges με τον οποίο θα συνεργασθούν για 40 ολόκληρα χρόνια.
Μουσικοί από διαφορετικά είδη όπως οι Constant Lambert, Percy Grainger, Leopold Stokowski και o Igor Stravinsky είχαν αναγνωρίσει τα χαρίσματά του και βοήθησαν να εδραιωθεί η άποψη αυτών που κατά καιρούς πίστευαν ότι ήταν ο μεγαλύτερος εν ζωή αμερικανός συνθέτης.
Ο ίδιος έλεγε ότι η μουσική που έγραφε δεν ήταν τζαζ, αλλά λαϊκή μουσική των μαύρων την οποία έγραφε και ηχογραφούσε με την συνοδεία των καλύτερων μουσικών της εκάστοτε εποχής, ενώ από το 1939 μέχρι το 1967 μόνιμος συνεργάτης του στην σύνθεση ήταν ο Billy Strayhorn o οποίος έχει μεγάλη συμμετοχή στην εικόνα που άφησε ο Ellington.
ToΤake the Atrain ήταν η ορχηστρική σύνθεση που έφερε κοντά τους δυο άνδρες που άφησαν πίσω τους πολλά σημαντικά τραγούδια όπως τo Satindoll που ήλθαν να προστεθούν στις ήδη επιτυχίες που είχε ο Ellington με τραγούδια όπως ταMood indigo,Sophisticated lady,Solitude, Don’t get round much anymore, I got it bad, I’m beginning to see the light,το Caravan στο οποίο είχε συμμετοχή στην πρώτη του ηχογράφηση αν και δεν ήταν δικιά του σύνθεση και πολλά άλλα.
Στα τονικά ποιήματα, τις σουίτες και τα μεγάλα σε χρονική διάρκεια έργα του περιλαμβάνονται τα Reminiscin’in Tempo στην δεκαετία του ’30,Black,Brown and Beige στην δεκαετία του ’40, οι επηρεασμένες από τον Shakespeare βινιέτες που κυκλοφόρησαν με τον τίτλο Such Sweet Thunder στην δεκαετία του ’50, ηFar East Suite καιVirgin Isl and Suite που κυκλοφόρησαν στην δεκαετία του ΄60.
Ο Ellington επίσης έχει γράψει κινηματογραφική μουσική για ταινίες όπως Anatomy of a murder,Paris blues, Αssault on a Queenκαι το τηλεοπτικό Asphalt Jungle.
Οι εμφανίσεις του στο φεστιβάλ του Newport το 1956 μπροστά σε 7000 άτομα που εντυπωσιάσθηκαν όταν παρουσίασε το Diminuendo and Crescento in Blue, ήλθαν να αναθερμάνουν το ενδιαφέρον του κοινού για την μουσική του.
O Ellington ήταν ένας από τους 5 μουσικούς από τον χώρο της τζαζ που έχουν φιλοξενηθεί στο εξώφυλλο του περιοδικού Time, οι άλλοι τέσσερις είναι οι Louis Armstrong, Thelonious Monk, Wynton Marsalis και Dave Brubeck.
Αρκετοί μουσικοί έχουν γράψει μουσική και τραγούδια προς τιμήν του, με πιο γνωστό τοSir Duke του Stevie Wonder που έγινε Νο 1 στην Αμερική, το Song for Duke της Judy Colins που ηχογραφήθηκε για το άλμπουμ της Judith,το Duke του Dave Brubeck που διασκεύασε και ο Miles Davis στο άλμπουμ του Miles Ahead. Η ίδια σύνθεση με στίχους της γυναίκας του Brubeck, Iola ηχογραφήθηκε σαν ντουέτο από τους Louis Armstrong και Carmen McRae με τον τίτλοYou Swing Baby.
Από τα περισσότερα από 200 cd του που είναι σε κυκλοφορία όλα σχεδόν έχουν την δικιά τους ξεχωριστή σημασία, αλλά αυτά που αναφέρονται στην περίοδο 1927-1943 σίγουρα είναι και τα πιο ενδιαφέροντα.
Η παρουσία του στην τζαζ, βοήθησε το είδος να αποκτήσει καινούργιους φίλους ειδικά στον χώρο των λευκών ακροατών και επηρέασε μια σειρά νεώτερων μουσικών όπως οι Charles Mingus, Miles Davis,The lonious Monk,Gil Evans,Cecil Taylor και πολλούς άλλους.
