Από τη Μαρία Σιώρη
«και η καρδιά σου αρνείται εκατό φορές του μυαλού σου την έπαρση…»
83 χρόνια ζωής. Παρίσι 1694, ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ ή -για εμένα κι εσάς- Βολταίρος γεννιέται. Διαφωτιστής, εξόριστος, φυλακισμένος, αχόρταγο μυαλό, Γάλλος υπερασπιστής της ανεξιθρησκείας και της ελευθερίας του λόγου. Ήταν ο άνθρωπος «στα χέρια του οποίου η κόλαση είχε εμπιστευτεί όλες της τις δυνάμεις» κατά τον Ντε Μεστρ και μόνο καλό θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτό για τον ίδιο τον Βολταίρο, που πίστευε πως «για να πετύχεις σε οποιαδήποτε τέχνη, πρέπει να έχεις τον διάβολο μέσα σου».
Φρανσουά Μαρί Αρουέ, δηλαδή Βολταίρος
Πάλεψε από την πρώτη μέρα της ζωής του, καθώς ως φιλάσθενο και μικροσκοπικό βρέφος, δεν φαινόταν να έχει μεγάλο προσδόκιμο ζωής. Ογδόντα τρία χρόνια όμως δεν είναι και λίγα. Λογοτεχνία ήταν η λέξη κλειδί που αποφάσισε να σφραγίσει το επάγγελμά του ακόμη κι αν ο πατέρας του θεωρούσε πως αφορά άχρηστους και πειναλέους. Διόλου γαλήνιος και μελετηρός, νεαρός έπαιξε με τη φωτιά, με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει, φλέρταρε με την καταπάτηση όποιας εντολής. Ο απογοητεύμενος πατέρας του πάλεψε να τον περιορίσει, να τον εξορίσει, ωστόσο το πνεύμα του τον γλίτωσε.
Κίνδυνος βουτηγμένος στην εξυπνάδα, το κοκτέηλ της επεκτεινόμενης φήμης του νεαρού Φρανσουά στο Παρίσι. Εξορισμένος στη Βαστίλη για ποιήματα που προσέβαλαν την εξουσία, υιοθετεί το ψευδώνυμο «Βολταίρος», πιθανότατα προερχόμενο από την οικογένεια της μητέρας του Φρανσουά. Γράφει το έπος Ερρικειάδα, την ιστορία του Ερρίκου της Ναβάρα. Η τραγωδία «Οιδίπους» σαρώνει, ενώ το μετ’ έπειτα θεατρικό του έργο «Artemire» σαρώθηκε.
Αρρωσταίνει από ευλογιά και θεραπεύεται. Ακολουθούν χρόνια εύνοιας για τον ίδιο, κυκλοφορεί με τον τίτλο του αριστοκράτη και του λόγιου όχι όμως για πολύ, η αριστοκρατία δε συγχωρεί την έλλειψη τίτλου ευγενείας. Μετά από επανατοποθέτησή του στη Βαστίλη, γλιτώνει την εξορία με τη μετάβαση και διαμονή του για τρία χρόνια στην Αγγλία (1726-1729).
Έμαθε τη γλώσσα, μελέτησε σημαντικούς λογοτέχνες και εντυπωσιάστηκε από την ελευθερία του πνεύματος, την απουσία λογοκρισίας, την ανεξιθρησκεία. Παραβρέθηκε στην κηδεία του Νεύτωνα. Μελέτησε τα έργα του και μεταλαμπάδευσε τις απόψεις του πίσω στη Γαλλία.
Στο (κ)άστρο του έρωτα
Επιστρέφει λοιπόν στη Γαλλία και πριν προλάβει να χαρεί τον επαναπατρισμό του, οδεύει ξανά προς τη Βαστίλη, άλλη μία φορά στο χείλος της εξορίας, αλλά μετατρέπεται σε φυγά κι αυτήν τη φορά όχι αυτοτελής.
Η μαρκησία Ντι Σατλέ, 28χρονη και παντρεμένη, γοητεύεται από το πνεύμα του 40χρονου Βολταίρου και κλέβεται μαζί του. Έξυπνη, ταλαντούχα, είχε μελετήσει μαθηματικά και είχε ενθουσιαστεί από το ενδιαφέρον της προσωπικότητας του Φρανσουά.
Σε ένα ειδύλλιο που σήμερα μοιάζει παράλογο, η εποχή όμως το επέτρεψε, η μαρκησία και ο Βολταίρος ζούσαν σε έναν πύργο στο Σιρέ και δεν έμοιαζαν με ένα απλό ρομαντικό ζευγάρι. Πειράματα, έρευνες, ανακαλύψεις, γεύματα με φωτεινές διάνοιες, κέντρο διανόησης ετούτο το κάστρο. Επέστρεψαν στο Παρίσι, ο Βολταίρος έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Δεκαπέντε χρόνια δίπλα στη μαθηματικό του, ο ενθουσιασμός ατόνησε και εκείνη βρήκε ξανά τον ενθουσιασμό σε έναν νεαρό άντρα, για τον οποίο εντέλει ο Βολταίρος έδωσε τη συγκατάθεσή του.
«Ας εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, ας τα βλέπουμε όλα με τα μάτια μας, ας είμαστε εμείς τα μαντεία μας, οι τρίποδές μας και οι θεοί μας»
Και μετά…
Ο θάνατος της μαρκησίας στον τοκετό έφερε ένα πένθος στον Βολταίρο που διοχέτευσε στη δουλειά. Το 1750 μετά από πρόταση του Φρειδερίκου πηγαίνει στο Βερολίνο, όπου δέχεται μία σουίτα στο ανάκτορο του Φρειδερίκου. Κόντεψε να πνιγεί στην προσπάθειά του να μιλήσει γερμανικά. Ασχολήθηκε με σαξονικά ομόλογα, εναντιώθηκε στον Φρειδερίκο, υποστηρίζοντας την απέναντι όχθη, δημοσίευσε τολμηρά κείμενα, επομένως διώκεται ξανά, εξορισμένος και από την πατρίδα του, σκοπεύει να βρει την ησυχία στην περιοχή της Γενεύης, στο Λε Ντελίς.
Γιατί ξανά εξόριστος; Στο Βερολίνο εκδίδει το «Δοκίμιο περί των ηθών και του πνεύματος των εθνών και περί των κύριων ιστορικών γεγονότων από τον Καρλομάγνο μέχρι τον Λουδοβίκο ΙΓ’». Μελέτησε, ερεύνησε και με τον διακαή του πόθο η ιστορία να γράφεται από φιλοσόφους, ανακαλύπτει μία νέα δίοδο στον τρόπο που γράφεται η ιστορία. Εξοργίζει τον κλήρο, θέτοντας στο προσκήνιο ανατολικά στοιχεία και θρησκείες, αψηφώντας το προσκύνημα στη Δύση. Ο βασιλιάς απαγορεύει την επιστροφή του στη Γαλλία.
Στα εξήντα τέσσερα χρόνια του, μετά από πολλούς διωγμούς κι εξορίες αγκυροβολεί στο Φερνέ, κοντά στα γαλλο-ελβετικά σύνορα. Ευτυχισμένος κηπουρός και οικοδεσπότης μεγάλων προσωπικοτήτων που το επισκέπτονταν ή του αλληλογραφούσαν.
Ο «Καντίντ», ως «αφελής», ένα έργο που πήρε στον Βολταίρο τρεις μέρες, γράφεται το 1757, έκφραση απαισιοδοξίας σε έναν κόσμο δεινών με εύθυμο και περίτεχνο τρόπο.
Γίνεται μέλος του κύκλου των Εγκυκλοπαιδιστών και επιμελείται το «Φιλοσοφικό Λεξικό», τη δική του γκάμα με λήμματα που σε αλφαβητική σειρά παρείχαν δείγματα της γνώσης του.
Τίτλοι τέλους στο Παρίσι του
Στα ογδόντα τρία του χρόνια λησμόνησε το Παρίσι. Άρρωστος πια, πέθανε στις 30 Μαΐου 1778. Η Εκκλησία μετά τον πόλεμο κατά της τυραννίας της που είχε εξαπολύσει ο ίδιος, δεν επέτρεψε τη χριστιανική ταφή του. Τέσσερις λέξεις σφράγισαν την Επιτύμβια πλάκα του: «Ενθάδε κείται ο Βολταίρος».
Έφυγε με μία πομπή, με την παρουσία πολλών ανθρώπων και με γραμμένα στην άμαξα τα ειλικρινή λόγια:
«Έδωσε στην ανθρώπινη σκέψη μεγάλη ώθηση, μας προετοίμασε για την ελευθερία».
Ο Βολταίρος είναι η όψη του νομίσματος που δείχνει τη λογική. Άλλωστε πίστευε στην ανωτερότητα των απολαύσεων του μυαλού. Όπως ο Ρουσσώ πίστευε στη δράση κι αρνούνταν την πυξίδα της λογικής.
«Αν δε θέλεις να αυτοκτονήσεις, φρόντισε να έχεις πάντα κάτι να κάνεις». Γι’ αυτήν του την άποψη διατηρούσε το αιχμηρό του μυαλό απασχολημένο κι εργαζόταν ακατάπαυστα.
Κατά τον Ουγκώ ο 18ος αιώνας χαρακτηρίζεται από το όνομα του Βολταίρου.
Παρακολουθείστε το ντοκιμαντέρ του History Cahannel για το έργο του Βολταίρου, μέρος της σειράς «Η Γαλλική Επανάσταση»:
via: maxmag.gr
