Οne flew over the cuckoo's nest: Η ταινία ήταν τεράστια επιτυχία και μέχρι και σήμερα θεωρείται ένα αριστούργημα

Το One Flew Over the Cuckoo's Nest είναι ένα μυθιστόρημα του Ken Kesey που δημοσιεύθηκε το 1962. Στο βιβλίο, την ιστορία την αφηγείται ο αρχηγός Bromden, ένας γιγαντιαίος μισός ιθαγενής Αμερικανός ασθενής σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, ο οποίος παρουσιάζεται ως κωφός, βουβός και υπάκουος. Η ιστορία του Bromden επικεντρώνεται κυρίως στα καμώματα του επαναστάτη Randle Patrick McMurphy, ο οποίος προσποιήθηκε ότι είναι τρελός για να εκτίσει την ποινή του για επίθεση και τζόγο στο νοσοκομείο και όχι στη φυλακή. Η επικεφαλής διοικητική νοσοκόμα, Nurse Ratched, κυβερνά τον θάλαμο με απόλυτη εξουσία και ελάχιστη ιατρική επίβλεψη. Ο Kesey βασίστηκε στις προσωπικές του εμπειρίες όσο δούλευε ως νοσοκόμος τη νυχτερινή βάρδια σε ψυχιατρικό ίδρυμα στο Menlo Park, στην Καλιφόρνια. Ξεκίνησε να γράφει το μυθιστόρημα το 1959, και αυτό εκδόθηκε το 1962, κατά τη διάρκεια του Κινήματος Πολιτικών Δικαιωμάτων, μια εποχή σημαντικών κοινωνικών αλλαγών στις ΗΠΑ.

Τα δικαιώματα του βιβλίου αγοράστηκαν σχεδόν αμέσως απο τον ηθοποιό Kirk Douglas και  έκανε το ντεμπούτο του στο Μπρόντγουεϊ το 1963 με μια προσαρμογή από τον Dale Wasserman και πρωταγωνιστές τον Kirk Douglas ως Randle McMurphy και την Joan Tetzel ως Nurse Ratched ενω ο Gene Wilder έπεξε τον ρόλο του Billy Bibbit. Την μουσική της παράστασης την έγραψε ο πρωτοποριακός Γιαπωνέζος συνθέτης Teiji Ito,σύντροφος της avant-garde σκηνοθέτιδας Maya Deren. Η παράσταση έκανε πρεμιέρα στις 13 Νοεμβρίου και διήρκεσε μέχρι τις 25 Ιανουαρίου 1964, για συνολικά 82 παραστάσεις. Ο Ντάγκλας διατήρησε τα δικαιώματα για να κάνει μια κινηματογραφική εκδοχή του One Flew Over the Cuckoo's Nest για μια δεκαετία, αλλά δεν μπόρεσε να βρει ένα στούντιο πρόθυμο να το κάνει μαζί του.

Θα ξανανέβει εκτός Μπρόντγουει αυτήν την φορά το 1971 σε σκηνοθεσία Lee Sankowich με τον William Devane στο ρόλο του McMurphy και τον Danny DeVito στο ρόλο του Martini,ρόλο που έπεξε και στην ταινία του 1975. Θα ανέβει ξανά στο Μπρόντγουει το 2001 σκηνοθετημένο από τον Terry Kinney και πρωταγωνιστή τον Gary Sinise,ο οποίος κέρδισε και μία υποψηφιότητα για το βραβείο Tony καλύτερου ηθοποιού και τους Amy Morton, Tim Sampson (παίζοντας τον Chief, που έπεξε ο Will Sampson στην κινηματογραφική έκδοση). Το 1982 ο Greg Hersov σκηνοθέτησε μια παραγωγή στο Royal Exchange του Μάντσεστερ με τους Jonathan Hackett ως Randle McMurphy, Linda Marlowe ως Nurse Ratched και Tim McInnerny ως Billy Bibbitt, ενώ στο West End ανέβηκε το 2003 με πρωταγωνιστή τον Christian Slater. Μια παραγωγή του έργου ανέβηκε από την Tower Theatre Company του Λονδίνου τον Οκτώβριο του 2012 ενώ  έξι χρόνια μετά, η After Hours Theatre Company στο Λος Άντζελες δημιούργησε μια παραλαγμένη εκδοχή του έργου μέσα σε μία τεράστια αποθήκη. Σε κάθε έναν από το κοινό δόθηκε ένα κοστούμι και ένα βραχιολάκι ασθενούς και κλήθηκαν να βρουν ενδείξεις ως προς το γιατί έχουν εισαχθεί στο νοσοκομείο που τελικά τους οδήγησε στο να συμμετάσχουν στην επανάσταση των ασθενών.

Ο Kirk Douglas συνάντησε τον Milos Forman πρώτη φορά το 1969 στην Πράγα και του πρότεινε να σκηνοθετήσει την κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου με αυτόν πρωταγωνιστή. Υποσχέθηκε να στείλει στον Forman ένα αντίτυπο του βιβλίου για να το μελετήσει. Ο Ντάγκλας ταχυδρόμησε στον Φόρμαν το μυθιστόρημα, αλλά το πακέτο κατασχέθηκε από τα τσεχοσλαβάκικα τελωνεία και δεν έφτασε ποτέ στον Φόρμαν. Ήταν η περίοδος της «εξομάλυνσης» στην Τσεχοσλοβακία κατά την οποία η Σοβιετική Ένωση ανάγκασε την χώρα να αλλάξει τις περισσότερες από τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που γίνανε κατά την Άνοιξη της Πράγας. Αγνοώντας την τύχη του δέματος, ο σκηνοθέτης δυσανασχέτησε με την αθετημένη υπόσχεση του Ντάγκλας και ο Ντάγκλας θεώρησε τον Φόρμαν αγενή που δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να επιβεβαιώσει την παραλαβή του μυθιστορήματος. Χρειάστηκε μια δεκαετία για να τακτοποιηθεί το χάος και τα πράγματα ξεκαθάρισαν μόνο όταν ο γιός του Kirk, Michael Douglas ανέλαβε αυτός πλέον την παραγωγή και επικοινώνησε με τον Forman για άλλη μια φορά.

Αν και ο Kirk Douglas επέτρεψε στον γιο του να παράγει την ταινία, συνέχισε να ενδιαφέρεται να παίξει τον McMurphy. Ο Michael στην παραγωγή, είχε προσλάβει τον σεναριογράφο Bo Goldman και τον Lawrence Hauben για να προσαρμόσουν το μυθιστόρημα σε ένα σενάριο, ενώ είχε διαλέξει αρχικά τον Hal Ashbi για την σκηνοθεσία. Ωστόσο, ο Άσμπι, όπως και ο Φόρμαν αργότερα,  θεώρησαν ότι ο Κερκ Ντάγκλας ήταν πολύ μεγάλος για τον ρόλο. Αυτή η απόφαση θα έτριζε λίγο τις σχέσεις πατέρα-γιού για αρκετά χρόνια. Τζιν Χάκμαν,Τζέιμς Κάαν,Μάρλον Μπράντο,Μπαρτ Ρέινολντς, όλοι ήταν υποψήφιοι για το ρόλο του ΜακΜέρφι. Ο Ashby όμως ήθελε τον 37χρονο Jack Nicholson να παίξει τον McMurphy, αλλά ο Douglas δεν ήταν σίγουρος αν ήταν κατάλληλος για το ρόλο όπως και ο Forman αργότερα, του οποίου η πρώτη επιλογή ήταν ο Reynolds. Ωστόσο και οι τέσσερις απέρριψαν τον ρόλο που τελικά πήγε στον Νίκολσον, ο οποίος δεν είχε παίξει ποτέ κάτι παρόμοιο. Jeanne Moreau, Angela Lansbury, Colleen Dewhurst, Geraldine Page, Ellen Burstyn, Anne Bancroft και Jane Fonda ήταν οι υποψήφιες για τον ρόλο της νοσοκόμας Ratched πριν τελικά επιλεγεί η Lily Tomlin για τον ρόλο. Μετά την ταινία Thieves Like Us (1974), ο Φόρμαν ήθελε την Louise Fletcher στο ρόλο της νοσοκόμας. Η Louise Fletcher ετοιμαζόταν να ξεκινήσει τα γυρίσματα του Νάσβιλ, η πόλη των εκπλήξεων (1975), ενώ η Lily Tomlin επρόκειτο να παίξει τη νοσοκόμα Ratched. Τελικά, οι δύο ηθοποιοί άλλαξαν τους ρόλους τους στις δύο ταινίες.

 Ο Φόρμαν εκείνο τον καιρό υπέφερε από ψυχολογικά προβλήματα και αρνιώτανε να φύγει από το δωμάτιό του στο Chelsea Hotel στη Νέα Υόρκη για μήνες. Ο Μάικλ του έστειλε ένα αντίτυπο του μυθιστορήματος. Ο Φόρμαν δεν γνώριζε ότι το μυθιστόρημα ήταν αυτό που ο πατέρας του Ντάγκλας τον είχε προσλάβει για να σκηνοθετήσει τη δεκαετία του 1960. Αποφάσισε ότι ήταν «το καλύτερο υλικό που είχα συναντήσει στην Αμερική» και λύνοντας το αδιέξοδό του, πέταξε στην Καλιφόρνια για να συζητήσει περαιτέρω την ταινία με τον Ντάγκλας. Σύμφωνα με τα λόγια του Ντάγκλας, «Σε αντίθεση με τους άλλους σκηνοθέτες που είδαμε, οι οποίοι κρατούσαν κλειστά τα χαρτιά τους στο στήθος τους, κοίταξε το σενάριο σελίδα προς σελίδα και μας είπε τι θα έκανε» ενώ ο Φόρμαν έγραψε το 2012: «Για μένα, [η ιστορία] δεν ήταν μόνο λογοτεχνία, αλλά πραγματική ζωή, η ζωή που έζησα στην Τσεχοσλοβακία από τη γέννησή μου το 32 έως το 68. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν η νοσοκόμα μου Ratched, που μου έλεγε τι μπορούσα και τι δεν μπορούσα να κάνω. τι μου επιτρεπόταν ή δεν μου επιτρεπόταν να πω. ακόμα και ποιος ήμουν και δεν ήμουν»

Ο διευθυντής φωτογραφίας Haskell Wexler εργάστηκε τριάντα μία ημέρες για την ταινία. Αυτός γύρισε το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας. Ο αντικαταστάτης του, Bill Butler, εργάστηκε τριάντα ημέρες και στη συνέχεια έπρεπε να φύγει για να εργαστεί σε άλλο έργο. Την ταινία την τελείωσε ο William A. Fraker χωρίς όμως πίστωση κανένας από τους δύο. Για τις σκηνές ομαδικής θεραπείας, ο Φόρμαν και ο Haskell Wexler χρησιμοποίησαν τρεις κάμερες για να καταγράψουν όλες τις λήψεις για τη σκηνή ταυτόχρονα. Αν και αυτό ήταν ασυνήθιστο για την εποχή και πιο ακριβό, τους επέτρεψε να συλλάβουν τις αυθεντικές αντιδράσεις των ηθοποιών μεταξύ τους. Ο Jack Nitzsche έγραψε την υπέροχη μουσική, ενώ ήταν το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Christopher Lloyd, η δεύτερη ταινία για τον Brad Dourif και ένας από τους πρώτους ρόλους του Danny DeVito.

Η ταινία ήταν μια τεράστια επιτυχία και μέχρι και σήμερα θεωρείτε ένα αριστούργημα. Είχε ένα δυνατό, καλογραμμένο και σφυχτοδεμένο σενάριο, σκηνοθεσία σοβαρή, ρεαλιστική, αυθεντική, αργή αλλά γεμάτη ένταση δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα συναισθηματικά φορτισμένη και κάποιες από τις καλύτερες ερμηνείες στο σινεμα, του Jack Nicholson ως McMurphy και της Louise Fletcher ως νοσοκόμας Ratched. Χρησίμευσε και ως έμπνευση για το τραγούδι "Welcome Home (Sanitarium)" του χέβι μέταλ συγκροτήματος Metallica στο άλμπουμ τους, "Master of Puppets".

Ο συγγραφέας Ken Kesey από την άλλη,ήταν τόσο αναστατωμένος από την τελική ταινία που μήνυσε τον Michael Douglas και τον Saul Zaentz για φερόμενη παραβίαση προφορικής συμφωνίας να μην κάνει μαζικές αλλαγές από το μυθιστόρημα. «Αφαίρεσαν την ηθική. Έβγαλαν το Combine, τη συνωμοσία που είναι η Αμερική» είχε πεί. Μήνυσε για το 5% των εσόδων της ταινίας, μαζί με 800.000 δολάρια για ζημιές. Τελικά συμβιβάστηκε με το 2,5% του ακαθάριστου.