Roy Ayers: Ένας από τους πιο καινοτόμους και επιδραστικούς μουσικούς της τζαζ - φάνκ

Roy Ayers

Από τον Θοδωρή Φαχουρίδη

Γεννημένος στις 10 Σεπτεμβρίου 1940 στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια, ο Roy Ayers αναδείχθηκε ως ένας από τους πιο καινοτόμους και επιδραστικούς μουσικούς της τζαζ - φάνκ. Η μουσική του, ένα κράμα τζαζ, φανκ, σόουλ και λάτιν ρυθμών, άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην ιστορία της μουσικής  συνεχίζοντας να εμπνέει καλλιτέχνες, παρότι άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο φέτος στις 4 Μαρτίου, πλήρης ημερών, στα 84 του χρόνια.

Μεγαλώνοντας σε μια μουσική οικογένεια, ο πατέρας του ήταν τρομπονίστας και η μητέρα του πιανίστρια, ο Ayers ήρθε σε επαφή με τη μουσική εξ απαλών ονύχων. Η τζαζ  γρήγορα μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του και το βιμπράφωνο έγινε το όχημα για την καλλιτεχνική του έκφραση. Σημαντική επιρροή στην πρώιμη καριέρα του άσκησε ο θρυλικός βιμπραφωνίστας Lionel Hampton, του οποίου η δεξιοτεχνία και η ενέργεια ενέπνευσαν τον νεαρό Ayers να εξερευνήσει τις δυνατότητες του οργάνου.

Στα πρώτα του βήματα, ο Ayers συμμετείχε σε διάφορα τζαζ σύνολα στο Λος Άντζελες, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία και αναπτύσσοντας το προσωπικό του στυλ. Η σκηνή της West Coast τζαζ που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1950, κυρίως στην Καλιφόρνια, και ήταν πιο «σοφιστικέ» σε ύφος σε σχέση με την πιο έντονη bebop σκηνή της Ανατολικής Ακτής έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις επιρροές του. Είχε πιο χαλαρούς ρυθμούς, λυρική μελωδικότητα, και συχνά πειραματιζόταν με ενορχηστρώσεις.

Ο Roy Ayers αν και δεν είναι «West Coast jazz» με τη στενή έννοια του όρου όπως ο Chet Baker ή ο pianoless quartet συνέταιρός του, Gerry Mulligan, παρόλα αυτά είναι πνευματικός απόγονος αυτής της σκηνής. Πήρε το χαλαρό και λυρικό της ύφος εξελίσσοντάς το με νέους ήχους και ρυθμούς σε ένα πιο φάνκι και ψυχεδελικό ηχόχρωμα. Είναι, κατά μια έννοια, η γέφυρα ανάμεσα στην παλιά cool jazz και τη νεότερη urban soul jazz.

Στα πρώτα του άλμπουμ, όπως το «West Coast Vibes» του 1963 και τις συνεργασίες του με τον Herbie Mann, το παίξιμο του Ayers ήταν βαθιά ριζωμένο στην παράδοση της jazz και δη του bebop.

H συνεργασία του με τον εμβληματικό φλαουτίστα, ήταν και πολύχρονη μάλιστα, στα «Impressions of the Middle East» του 1967, «Windows Opened» του 1968, «Glory of Love» του 1968, «Memphis Underground» του 1969, «Stone Flute» του 1970, «Muscle Shoals Nitty Gritty» του 1970 και «Push Push» του 1971. Η τεχνική του ήταν ήδη εντυπωσιακή, με γρήγορες και ρέουσες γραμμές, αρμονική πολυπλοκότητα. Μια σαφή επιρροή από βιμπραφωνίστες είναι αυτή του Lionel Hampton, πρωτοπόρος βιμπραφωνίστας και πολυοργανίστας (ντραμς, πιάνο, κ.ά.) που ο Ayers είχε πει για αυτόν «ο πρώτος βιμπραφωνίστας που είδα να παίζει σαν να ήταν σε έκσταση.

Ήταν εντελώς μέσα στη μουσική του» και ο Milt Jackson,  ίσως η πιο καθοριστική επιρροή του, βιμπραφωνίστας των Modern Jazz Quartet (MJQ), που εκπροσωπούσε τον εκλεπτισμένο ήχο της εποχής — κάτι ανάμεσα σε bebop και κλασική αρμονία. Έδινε έμφαση στη μελωδία και στον αυτοσχεδιασμό πάνω σε τυπικές jazz φόρμες. Ο ήχος του ήταν καθαρός και ακουστικός, χωρίς ακόμα ιδιαίτερες ηλεκτρικές παρεμβάσεις.

Η δεκαετία του ‘70 ήταν και η καθοριστική δεκαετία για τον Ayers, όπου ανέπτυξε τον χαρακτηριστικό του ήχο του, με το συγκρότημα Roy Ayers Ubiquity. Η Ubiquity δεν ήταν απλώς μια μπάντα για τον Ayers, αλλά ένα εργαστήριο για μουσικές ιδέες. Η τεχνική του παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα, αλλά άρχισε να ενσωματώνει περισσότερα ρυθμικά στοιχεία και μια πιο παιχνιδιάρικη αίσθηση στο παίξιμό του, αντανακλώντας τις funk επιρροές.

Παρουσίασε έτσι μια πιο «χορευτική» προσέγγιση, με έμφαση στην δημιουργία ενός σταθερού και ελκυστικού ρυθμικού υποβάθρου. Άρχισε επίσης να πειραματίζεται με ηλεκτρικά εφέ όπως το wah-wah και το fuzz στο βιμπράφωνο, διευρύνοντας τις ηχητικές του δυνατότητες. Η μελωδία παρ’ όλα αυτά παρέμενε σημαντική, αλλά συχνά απλοποιούνταν για να ταιριάξει με τους πιο άμεσους funk ρυθμούς και τα φωνητικά μέρη.

Άλμπουμ όπως το «He's Coming» του 1971, το «Red, Black & Green» του 1973 και το «Mystic Voyage» δύο χρόνια αργότερα έθεσαν τα θεμέλια για το μουσικό είδος που θα γινόταν γνωστό ως jazz-funk. Η μουσική του Ayers ήταν γεμάτη ενέργεια, με περίτεχνα παιξίματα στο βιμπράφωνο, δυναμικά ρυθμικά τμήματα και συχνά  συνδυασμένα με κοινωνικά συνειδητοποιημένους στίχους.

Το 1976 κυκλοφόρησε το άλμπουμ που τον εκτόξευσε στην παγκόσμια αναγνώριση, το «Everybody Loves the Sunshine». Το ομότιτλο τραγούδι έγινε ένας διαχρονικός ύμνος, με τη χαλαρή του διάθεση και τους θετικούς του στίχους να αντηχούν μέχρι σήμερα. Η επιτυχία του «Everybody Loves the Sunshine» έκανε τον Roy Ayers ένα γνωστό όνομα και άνοιξε νέους μουσικούς ορίζοντες για τον ίδιο και το συγκρότημά του.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Ayers συνέχισε να κυκλοφορεί επιτυχημένα άλμπουμ όπως τα «Searchin'» (1976), «Lifeline» (1977) και «You Send Me» (1978), καθιερώνοντας τη θέση του ως έναν από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής. Τραγούδια όπως το «Searchin'» και το «Running Away» έγιναν επίσης μεγάλες επιτυχίες και παραμένουν αγαπημένα μέχρι σήμερα.

Στη δεκαετία των πλαστικών ‘80ς, ο Ayers κινήθηκε προς μια πιο R&B και soul κατεύθυνση, με σαφώς εμπορικότερο προσανατολισμό. Το παίξιμό του στο βιμπράφωνο έγινε συχνά πιο διακριτικό, υπηρετώντας τα φωνητικά και τις πιο ποπ επιρροών ενορχηστρώσεις, απόλυτα συμβατές με το πνεύμα τις εποχής. Αν και η δεξιοτεχνία του παρέμενε, οι αυτοσχεδιασμοί ήταν συνήθως πιο σύντομοι και πιο μελωδικοί, εστιάζοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας και στην υποστήριξη του τραγουδιού. Συνέχισε να χρησιμοποιεί ηλεκτρικά εφέ, ενσωματώνοντας τα στην πιο σύγχρονη ηχητική παλέτα.

Άλμπουμ όπως τα «Love Fantasy» του 1980, «Feeling Good» του 1982, «In the Dark» του 1984 και «You Might Be Surprised» της επόμενης χρονιάς παρουσίασαν πιο απαλά φωνητικά, έντονα synthesizers και έναν πιο σύγχρονο soul ήχο. Κομμάτια όπως το «Poo Poo La La» από το «In the Dark» είναι αντιπροσωπευτικό για το φανκ και παραγωγής όπως το αντιλαμβανόταν η δεκαετία του '80. Μια σημαντική συνεργασία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν με τον θρύλο της Afrobeat, Fela Kuti.

Κυκλοφόρησαν το άλμπουμ «Music of Many Colors» το 1980, μια δυναμική συγχώνευση τζαζ, φανκ και Afrobeat ρυθμών, αναδεικνύοντας την ανοιχτόμυαλη διάθεση του Ayers και την προθυμία του να εξερευνήσει διαφορετικά ηχοτόπια. Αυτή η σύνδεση συνεχίστηκε στο άλμπουμ «Africa, Center of the World» (1981), το οποίο εξερεύνησε περαιτέρω αφρικανικά μουσικά θέματα.

Συγχρόνως στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Ayers ίδρυσε τη δική του δισκογραφική εταιρεία, Uno Melodic, ένα εγχείρημα που του έδωσε μεγαλύτερο δημιουργικό έλεγχο. Περισσότερο «κολεκτίβα» παρά ένα απλό label. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες της συνεργάζονταν αλληλοκαλυπτόμενοι στα project του Roy Ayers, συχνά χωρίς καν επίσημα κυκλοφορίες. Ονόματα όπως Sylvia Striplin (ίσως οι παλιότεροι θυμούνται το « You Can’t Turn Me Away»), το συγκρότημά της οι  Eighties Ladies, ο Justo Almario (μια μορφή στη jazz και Latin-funk σκηνή — πολυοργανίστας (κυρίως σαξοφωνίστας και φλαουτίστας), με ρίζες στην afro-caribbean μουσική και μακρά συνεργασία με τον Ayers), η πιο γνωστή Bobbi Humphrey που πέρασε για ένα φεγγάρι από εκεί.

Τα σιγκλ αυτής της περιόδου έγιναν ιδιαίτερα περιζήτητα κατά τη διάρκεια του κινήματος «rare groove» αργότερα στη δεκαετία. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Ayers υπέγραψε με την Columbia Records, κυκλοφορώντας άλμπουμ όπως τα «In the Dark» και «You Might Be Surprised».

Αυτά τα άλμπουμ συνέχισαν την εξερεύνηση σύγχρονων R&B ήχων, ενώ παράλληλα παρουσίαζαν το χαρακτηριστικό του παίξιμο στο βιμπράφωνο. Καθώς η δεκαετία του 1980 έφτανε στο τέλος της, ο Ayers κυκλοφόρησε αρκετά άλμπουμ στην Ichiban Records, συμπεριλαμβανομένων των «I'm the One (For Your Love Tonight)» (1987), «Drive» (1988) και «Wake Up» (1989).

Στη δεκαετία του 1990 και του 2000, η μουσική του γνώρισε ένα είδος; αναβίωσης, καθώς πολλοί καλλιτέχνες της νέας γενιάς της σόουλ αλλά και του χιπ-χοπ άρχισαν να χρησιμοποιούν samples από τα τραγούδια του. Η πλατφόρμα WhoSampled που βασίζεται σε χρήστες αναφέρει ότι ο Roy Ayers έχει «δανίσει» τη μουσική του 964 φορές μέσω της επιστήμης της δειγματοληψίας, επιπλέον των 85 διασκευών και 54 remixes.

Μερικά παραδείγματα, οι A Tribe Called Quest στο «Description of a Fool» sample από το «Running Away», Mary J. Blige στο «My Life» sample από το «Everybody Loves the Sunshine»), Dr. Dre, Pharrell Williams, Kendrick Lamar στο «Good Kid» sample από το «We Live in Brooklyn, Baby», ο 2Pac στο «Lost Souls» με sample και αυτός από το «Everybody Loves the Sunshine». Η λίστα συνεχίζεται με The Notorious B.I.G., J Dilla, Pete Rock, Madlib, Common, Guru, Joey Bada$$, Mos Def στο «Brooklyn» με sample από το «We Live in Brooklyn, Baby», Ghostface Killah, και Tyler, The Creator στο «Pothole» sample από το «Ooh».

Η Erykah Badu έχει αναφέρει τον Ayers ως "νονό της neo-soul" και συνεργάστηκε μαζί του στο άλμπουμ της "Mama's Gun". Άλλοι καλλιτέχνες όπως οι D'Angelo, Robert Glasper, Jill Scott, Alicia Keys, Thundercat, και Leon Thomas τον έχουν επίσης αναφέρει ως επιρροή τους.

Στη δεκαετία του 2000 και του 2010, ο Ayers συνεργάστηκε με καλλιτέχνες της house όπως οι Masters at Work και Kerri Chandler, ενώ κυκλοφόρησε και μια πληθώρα remixes συνθέσεών του. Tο 2020, συνεργάστηκε με τον παραγωγό Adrian Younge και τον Ali Shaheed Muhammad (A Tribe Called Quest) στο άλμπουμ «Roy Ayers JID 002» , και ιδιαίτερα αγαπημένο μου από την ύστερη δισκογραφία του, μία καθαρά soul-jazz συνεργασία με πρωτότυπο υλικό, η πρώτη του ολοκληρωμένη δισκογραφική κυκλοφορία με νέο υλικό μετά από χρόνια.

Συνεχίζοντας την καριέρα του στον 21ο αιώνα,  παρέμεινε ενεργός, ηχογραφώντας νέα μουσική και εμφανιζόμενος σε συναυλίες σε όλο τον κόσμο. Η μουσική του συνεχίζε να εξελίσσεται, διατηρώντας παράλληλα την αυθεντικότητα και το χαρακτηριστικό του στυλ.

Η επιρροή του Ayers επεκτείνεται όμως και πέρα από τη μουσική. Έχει κατ’ εμέ ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μια αναφορά σε αυτή την πτυχή του. Οι στίχοι του αγγίζουν θέματα όπως αγάπη, έρωτας ή χωρισμός με εξαιρετικά δείγματα τα «Love Will Bring Us Back Together», «Searching», «Running Away» από το «Lifeline» του 1977 ή από τα «αμαρτωλής» ποπ φάσης των ‘80ς το «I’m The One».

Η πνευματικότητα, το κοινωνικό σχόλιο και η πολιτιστική ταυτότητα απασχόλησαν δουλειές του επίσης.  Το «A Tear to a Smile» του 1975, ακουμπά σε συναισθήματα λύτρωσης και ελπίδας, με στίχους που θυμίζουν προσευχή για καλύτερες μέρες, στο «He ‘s A  Superstar» του 1972, από το «He’ s Coming» άλμπουμ του, αναφέρεται ξεκάθαρα στον Ιησού και στη Δευτέρα Παρουσία. Η μαύρη ταυτότητα και η κοινωνική συνείδηση δεν έλειπαν επίσης από τη θεματολογία του. Συνθέσεις με αναφορές στη ζωή στις αστικές γειτονιές, φυλετική υπερηφάνεια, κοινωνική αδικία, συλλογική εμπειρία βρίσκουμε συχνά στο έργο του.

Ενδεικτικά τραγούδια και από τα προσωπικά μου αγαπημένα το «Red, Black & Green» από το ομότιτλο του 1973, με στίχους «Το κόκκινο είναι για το αίμα που μοιραζόμαστε/Το κόκκινο είναι για τους χιλιάδες νεκρούς μας/Το κόκκινο είναι για την ελευθερία μας/Αγωνιζόμαστε για το δικό μας έθνος ναι/Κόκκινο μαύρο και πράσινο/Αν το σκεφτείς καταλαβαίνεις τι εννοώ/Το μαύρο είναι για τη μητέρα γη/Το μαύρο είναι για τον περήφανο μαύρο/Το μαύρο είναι για το όμορφο πρόσωπο/Ένα περήφανο και όμορφο μέρος/Το μαύρο είναι για το χώμα που χρειαζόμαστε/Έτσι ένα έθνος που μπορούμε να ταΐσουμε/Κόκκινο μαύρο και πράσινο/Αν το σκεφτείς καταλαβαίνεις τι εννοώ/Το πράσινο είναι για τον σπόρο της ελευθερίας που φυτεύτηκε στο μυαλό μας/Το πράσινο είναι για να αναπτυχθεί αυτός ο σπόρος απαλλαγμένος από όλες τις φωτιές/Το πράσινο είναι για να νιώθει η γη».

Το «We Live in Brooklyn Baby», μια αντιπροσωπευτική κραυγή αστικής ταυτότητας, ένα δείγμα κοινωνικής jazz-funk αφήγησης, που προμηνύει αργότερες μορφές όπως το hip-hop, αφού είναι ένα ποίημα δρόμου, που μιλάει για το να είσαι «μέσα στον κόσμο, όχι απέξω».  

Επίσης το «2000 Black», μια έκκληση για αλλαγή, πνευματική και κοινωνική εγρήγορση απευθυνόμενο στην μαύρη κοινότητα, από το «A Tear To A Smile» , ή ακόμη και το «Evolution», του 1975, όπου με μια λέξη που επαναλαμβάνεται μονότονα, θυμίζοντας τις ανατολικές τεχνικές συγκέντρωσης, όπου ένας ήχος ή μια φράση λειτουργεί σαν μυστική πύλη για βαθύτερη επίγνωση όπου το ίδιο το νόημα της εξέλιξης δεν εξηγείται αλλά βιώνεται.

Υπάρχουν φυσικά και οι ύμνοι της ανέμελης διασκέδασης όπως το τραγούδι που τον ορίζει στο μυαλό των μουσικόφιλων, το  «Everybody Loves the Sunshine», αλλά από εκεί και πέρα τα «άκου χωρίς ενοχές» «Hummin’ In The Sun», «Don't Stop The Feeling», «Get On Up, Get On Down», «Funk in the Hole» ή το «Fire Up The Funk».

Για τους μουσικούς αριθμολάγνους, ακολουθούν οι σημαντικότερες επιτυχίες του Roy Ayers στα charts των Ηνωμένων Πολιτειών (Billboard) και του Ηνωμένου Βασιλείου (Official Charts), κυρίως όσον αφορά τα singles, καθώς τα άλμπουμ του είχαν μικρότερη παρουσία στα γενικά charts, αλλά μεγαλύτερη στα R&B charts των ΗΠΑ.

Ηνωμένες Πολιτείες (Billboard):

Singles (R&B Charts):

«Running Away» (1977): No19, «Freaky Deaky» (1978): No29, «Don't Stop the Feeling» (1979): No32, «Love Will Bring Us Back Together» (1979): No41, «Hot» (1986): No20

Singles (Dance Club Songs):

«Running Away» (1977): No14, «Don't Stop the Feeling» (1979): No35, «In the Dark», (1984): No45, «Hot» (1986): No12

Albums (Top R&B/Hip-Hop Albums):

«Mystic Voyage» (1975): No13, «Everybody Loves the Sunshine» (1976): No10, «Vibrations» (1976): No11, «Lifeline» (1977): No9

Μικρότερη επιτυχία είχε και στο γενικό κατάλογο των αμερικανικών άλμπουμ

Albums (Billboard 200):

«Mystic Voyage» (1975): No90, «Everybody Loves the Sunshine» (1976): No51, «Vibrations» (1976): No74, «Lifeline» (1977): No72

Ηνωμένο Βασίλειο (Official Charts):

Singles:

«Get On Up, Get On Down» (1978): No41, «Heat of the Beat» (με Wayne Henderson) (1978): No43, «Don't Stop the Feeling» (1979): No56, «In the Dark» (1984): No83, «Can't You See Me» (1987): No96, «Let's Start Love Over» (με Miles Jaye) (1987): No77, «Expansions» (με Scott Grooves) (1998): No68, «Everybody Loves the Sunshine» (επανέκδοση): No90 (το 2025)

Τα ογδόντα πέντε, επιλεγμένα κομμάτια του:

Ορίστε και η λίστα: