Εξώφυλλα με Ξένο γούστο: Στη μουσική το περιτύλιγμα παίζει ακόμη το ρόλο του
Η μουσική είναι μυσταγωγία, επικοινωνία, χαρά, διασκέδαση και πολλά ακόμη που δεν περιγράφονται κι εδώ έρχεται η εικόνα να συνοδεύσει, να προκαλέσει και να ξετρυπώσει παραστάσεις που το μυαλό και το μάτι αδυνατούν να συνδυάσουν ή να σκεφτούν, όταν χίλες λέξεις δεν φτάνουν και προκαλέσουν συνειρμούς που δεν τους συλλαμβάνουμε ούτε τους αντιλαμβανόμαστε άμεσα.
Να γιατί τα εξώφυλλα και τα «έργα» τους πάνω στους δίσκους -μαζί φυσικά με τα τραγούδια- χρειάζονται ακόμη. Για να ολοκληρωθεί η επικοινωνία με το αντικείμενο και την ενσυναίσθηση.
Σ’ ένα παλιότερο «παιχνίδι» εικόνων όπου σύγκρινα ελληνικά και ξένα εξώφυλλα αλιεύοντας ομοιότητες και γυρεύοντας προφάσεις, σκέφτηκα σήμερα να το πάω λίγο ανάποδα και να δούμε μαζί κάποια «σπουδαία» παραδείγματα αλλά και μοιραία «δείγματα». Στις παρακάτω εικόνες, οι σκέψεις και οι τάσεις μοιάζουν ή διαφέρουν, συγκλίνουν ή αποκλίνουν, χαρακτηρίζουν ή αποχαρακτηρίζουν, εμβαθύνουν ή ξεγυμνώνουν. Εμείς αποφασίζουμε, πάντα ίδιοι στο παρασκήνιο, είτε «σπρώχνοντας» είτε «παραμερίζοντας», πολλές φορές είναι το ίδιο. Πως οι γνωστοί γίνονται γνωστότεροι και οι άγνωστοι αρχαιότεροι. Το μάτι και το μυαλό «διαβάζει» εποχές και μόδες αλλά κυρίως ασυναίσθητα συγκρίνει και ανακρίνει βιωματικά και όχι ουσιαστικά.
1. The BEATLES – Abbey Road -VS- Los MITOS – Es Muy Fácil -1969
Το άλμπουμ των Beatles «Abbey Road» που κυκλοφόρησε στις 26-9-1969 δεν είναι απλώς διάσημο επειδή είναι ένα σπουδαίο άλμπουμ των Beatles και ένα ορόσημο για την δεκαετία του ΄60 που τελειώνει, αλλά και για το εξώφυλλο του φωτογράφου Iain Macmillan που τους δείχνει να διασχίζουν τον δρόμο αμέριμνοι έξω από τα Abbey Road Studios όπου και ηχογραφήθηκε ο δίσκος. Από το 1969 και μετά το εξώφυλλο και ο δρόμος έχει γίνει σημείο αναφοράς και ποπ-σύμβολο μιας ξέγνοιαστης εποχής. Πολλοί εκείνοι που το μιμήθηκαν και άλλοι τόσοι που το παρώδησαν. Δεν θα σταθώ στο «Abbey Road» αλλά στο άλμπουμ των Ισπανών Los Mitos «Es Muy Fácil». Οι Los Mitos ήταν ένα Ισπανικό ποπ γκρουπ από το Μπιλμπάο που σχηματίστηκαν στα 1965. Ο δίσκος τους Los Mitos «Es Muy Fácil» κυκλοφόρησε το 1969 στην Λατινική Αμερική (Χιλή, Βενεζουέλα, Αργεντινή, Περού …) και λίγο αργότερα στις ΗΠΑ. Κυκλοφόρησε αρχικά στην Λατινική Αμερική γιατί εκεί το γκρουπ ήταν εξαιρετικά δημοφιλές και το ομώνυμο τραγούδι -που κυκλοφόρησε και ως single- ήταν η μεγάλη του επιτυχία «Es Muy Fácil»-(Είναι πολύ εύκολο).
Το θέμα μας είναι η φανερή ομοιότητα με το εξώφυλλο του «Abbey Road». Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα; Δεν υπάρχουν βεβαιότητες αλλά μόνο εικασίες. Το «Abbey Road» κυκλοφόρησε σχεδόν τρείς μήνες πριν το τέλος του χρόνου, οι Los Mitos ήταν σίγουρα φαν των Beatles και του ήχου τους, αλλά ποιόν μήνα κυκλοφόρησε το άλμπουμ στην Λατινική Αμερική είναι αδύνατον να γνωρίζουμε (κάθε πληροφορία ή απόδειξη δεκτή). Αν οι Los Mitos τελικά αντέγραψαν τους Beatles το έκαναν με ένα χιουμοριστικό και ωραίο τρόπο. Αν ο φωτογράφος των Beatles Iain Macmillan είχε δει κάπου, κάποτε, το άλμπουμ των Los Mitos (με την προϋπόθεση ότι κυκλοφόρησε νωρίτερα) τότε σ’ αυτόν τον κόσμο όλα είναι πιθανά κι ανατρέψιμα.
2. The BEATLES - Let It Be -1970 -VS- FEAR ITSELF – Fear Itself -1969 France
Άλλη μια παράξενη «σύμπτωση» ή περίπτωση όπως θέλετε πέστε, το με τους Beatles ξανά στο επίκεντρο. Ο λόγος για το άλλο εμβληματικό τους άλμπουμ “Let it Be” που κυκλοφόρησε στην Αγγλία στις 8-5-1970. Το εξώφυλλο ήταν design του διάσημου John Kosh με τις φωτογραφίες της Ethan Russell και των τεσσάρων «σκαθαριών» σε πλαίσια με ασπρόμαυρο φόντο. Οι Fear Itself ήταν ένα τετραμελές Αμερικάνικο γκρουπ με διπλές κιθάρες που στην φωνή και στην slide κιθάρα είχαν την αξιόλογη τραγουδίστρια Ellen McIlwaine. Το γκρουπ κυκλοφόρησε ένα και μόνο άλμπουμ που γρήγορα πέρασε στην αφάνεια, με την Ellen McIlwaine να ξεκινά σόλο καριέρα. Οι Fear Itself ακουγόταν σαν μια ψυχεδελική βαριά έκδοση των Jefferson Airplane και των Big Brother & The Holding Co με τα φωνητικά της Ellen McIlwaine να θυμίζουν Janis Joplin στο πιο ελεγχόμενο.
Μάλλον υπήρχαν όπως καταλαβαίνετε ισχυροί «αντίπαλοι» στο χώρο και στην εποχή για ν’ ανταγωνιστούν και έτσι η προσπάθεια τους ξεχάστηκε. Αν και στην Αμερική τον Μάϊο του 1969 που κυκλοφόρησε ο δίσκος το εξώφυλλο ήταν διαφορετικό από το παραπάνω σε μια ελευθεριάζουσα χίπικη προσέγγιση με γυμνό, δέντρα, φύση, άλογα και άλλα ζώα, στην Γαλλία -αγνοούμε τον λόγο και ποιος έφτιαξε το συγκεκριμένο εξώφυλλο- την ίδια χρονιά 1969 κυκλοφόρησε με το παραπάνω “Let it Be” εξώφυλλο. Τώρα αν είμαστε «τυφλοί» και δεν βλέπουμε τις ομοιότητες ή τις διαφορές με το “Let it Be” των Beatles που βγήκε … ένα χρόνο μετά, μάλλον θέλουμε γυαλιά. Το «αυγό» με την «κότα» και σ’ αυτήν την «μάλλον» ξεκάθαρη περίπτωση είναι που κάνει την «γέννα» υποκειμενική, διότι τους Beatles τους ξέρουμε τους Fear Itself θα τους μάθουμε ποτέ; και για ποιόν λόγο;
3. ART GARFUNKEL – Watermark -1977 -VS- GARY CRISS – Rio De Janeiro -1978
Και σ’ αυτήν την «θαλασσινή» περίπτωση τα πράγματα μιλάνε από μόνα τους. Το “Watermark”-1977 είναι το τρίτο προσωπικό άλμπουμ του Art Garfunkel από το γνωστό μας ντουέτο “Simon & Garfunkel”. To “Watermark” ήταν ένα αρκετά μελωδικό άλμπουμ που με την φωνή του Garfunkel και την βοήθεια πλήθους μουσικών και cast κατάφερε να φτάσει μέχρι το Νο19 του Billboard και να γίνει χρυσό στις ΗΠΑ και ασημένιο στην Αγγλία. Κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα το 1978 με άγνωστη «πορεία». Η όμορφη ξέγνοιαστη φωτογραφία του Garfunkel στο εξώφυλλο τραβήχτηκε από την τότε σχέσης του, την φωτογράφο και ηθοποιό Laurie Bird, που ενάμιση χρόνο μετά στις 15-6-1979 σε ηλικία μόλις 25 ετών αυτοκτόνησε από υπερβολική δόση Valium μέσα στο διαμέρισμα του Art Garfunkel στην Νέα Υόρκη!
Από την άλλη μεριά ο Gary Criss γεννημένος στο New Jersey δίπλα στην Νέα Υόρκη έχει από μικρός, μάλλον «χορευτικές» τάσεις με ήχους και ρυθμούς που απηχούσαν Latin, Disco, Salsa, Mambo και Βραζιλιάνικες νύχτες με καρναβάλια κι άλλα τέτοια ξεφαντώματα. Στον ένα και μοναδικό προσωπικό άλμπουμ βγάζει όλο το μεράκι, τον ρυθμό και το «καρναβάλι» που είχε μέσα του και το ονομάζει… τι άλλο “Rio De Janeiro” που κυκλοφορεί το καλοκαίρι του 1978 άνευ επιτυχίας και συνέχειας, με συνέπεια να τα παρατήσει και να γίνει έμπορος… αυτοκινήτων αντίκας. Ο δίσκος “Rio De Janeiro” του Gary Criss είναι σα να πας κρουαζιέρα από το την Νέα Υόρκη στην Βραζιλία με το «Πλοίο της Αγάπης» και η «μπάντα που παίζει τα πάντα» στο κατάστρωμα σε διασκεδάζει με Brazilian ρυθμούς.
Η οποιαδήποτε ομοιότης μετά της απομάκρυνσης από την… θάλασσα παραγράφεται και πωλείται μόνο ως… αντίκα από τον ίδιο τον Gary Criss με ιδιόχειρο αυτόγραφο.
4. GLORIA MUNDI – I, Individual -1978 -VS- CHICAGO -Chicago XIV -1980
Το άλμπουμ των Chicago -“Chicago XIV” βγήκε στα καταστήματα στις 21-8-1980 με το πρωτοποριακό εξώφυλλο του Gerard Huerta που «έμπλεκε» αριστοτεχνικά το όνομα των Chicago με το δακτυλικό μας αποτύπωμα. Το άλμπουμ μπορεί να μην «πήγε» εμπορικά αλλά το εξώφυλλο ήταν υποψήφιο για το Grammy καλύτερου εξωφύλλου για το 1981 και παρόλο που δεν το κέρδισε γιατί το Grammy πήγε στο εξώφυλλο του “Against The Wind” των Bob Seger & The Silver Bullet Band που μοσχοπούλησε και στην Ελλάδα.
Επιπροσθέτως το blueprint «αποτύπωμα» και εξώφυλλο ανήκει εδώ και χρόνια στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στην Νέα Υόρκη αν αυτό λέει κάτι για την σπουδαιότητα και το ρηξικέλευθο της τέχνης. Αντίθετα στα 1978 ο Eddie Maelov σχηματίζει το post-punk, goth σχήμα των «Gloria Mundi» και κυκλοφορεί το «I, Individual» όπου σχεδιάζει και τυπώνει το εξώφυλλο μόνος του. Δυστυχώς μετά την εμπορική αποτυχία του δίσκου και έναν ακόμη δίσκο «μένει» από οπαδούς, κέφι, η μπάντα διαλύεται και σκορπίζει. Όσο για το πρωτότυπο εξώφυλλο, μάλλον βρίσκεται σε κάποιο συρτάρι στο σπίτι του Eddie Maelov περιμένοντας κάποιον γκαλερίστα, συλλέκτη να το αναζητήσει.
5. The OTHER HALF - The Other Half -Feb.1968 -VS- Los YORK’s - 68 -Oct.1968
Τους “The Other Half” τους έμαθα και τους άκουσα το 1982 όταν αγόρασα την επανέκδοση της Γαλλικής Eva Rec. που περιείχε όλα του κομμάτια του ενός και μοναδικού δίσκου του γκρουπ συν τρία επιπλέον. Τότε αγνοούσα επιπλέον πληροφορίες για το γκρουπ πέρα από τα υπέροχα τραγούδια τους και ότι ο κιθαρίστας τους Randy Holden σχημάτισε στη συνέχεια τους καταλυτικούς Blue Cheer πριν ακολουθήσει σόλο πορεία. Το εξώφυλλο της original έκδοσης το είδα λίγα χρόνια αργότερα στο δισκάδικο του Φώτη του «χοντρού» στα Εξάρχεια στην Ανδρέα Μεταξά μέσα σε μια ζελατίνα με «απαγορευτική» τιμή που υπονοούσε «μην τον αγγίζετε». Ο δίσκος είναι ένα υπέροχο υβρίδιο ψυχεδέλειας, garage & blues-rock. Αλλά το ξεχωριστό εδώ είναι ή ψυχεδελική ζωγραφική αναπαράσταση του γκρουπ από τον Tom Hall στο εξώφυλλο κι αυτό είναι τέχνη από μόνο του.
Υπάρχει βέβαια μια σαφέστατη επιρροή από το φοβερό εξώφυλλο του Bob Pepper «Forever Changes» των Love της προηγούμενης χρονιάς 1967, αλλά αυτό δεν μειώνει τον «πίνακα» του Tom Hall μέλος του διάσημου για την εποχή, στούντιο γραφικών τεχνών στο Σαν Φρανσίσκο "Patterson & Hall". Τίποτα δεν είναι τυχαίο αν δεν αντιπροσωπεύει την εποχή και την ροή των πραγμάτων. Τώρα πως ο δίσκος των “The Other Half” έφτασε στα χέρια των Los York's την ίδια χρονιά στη Λίμα του Περού μόνο τυχαίο δεν πρέπει να ήταν αφού οι Los York's ήταν εκείνη την εποχή 1966-1970 από τα πιο διάσημα «μοντέρνα» συγκροτήματα στο Περού με χιλιάδες θαυμαστές -κυρίως θαυμάστριες, για όλα «φταίει» το ωραίο φύλλο- με δικό τους ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό πρόγραμμα στο Περού.
Παίζοντας ένα ρυθμικό αμάλγαμα garage, pop, shake με ψυχεδελικές αποχρώσεις είχαν πιάσει τον σφυγμό της νεολαίας και γνώριζαν μεγάλη επιτυχία. Τα κομμάτια που έπαιζαν ήταν κυρίως επιτυχίες της εποχής μεταφρασμένες και διασκευασμένες στα Ισπανικά. Γιατί οι δικοί μας Idols, Juniors, Charms και λοιποί κάναν τίποτε διαφορετικό; Το «κλίμα» είναι κλίμα κι δεν το πιάσεις να το «μασήσεις» να το «φας» δεν θα μάθεις ποτέ πόσο ωραίο είναι.
Για να συμπληρωθεί το πακέτο στον δεύτερο δίσκο τους οι Los York's -«68» -που εκτός των άλλων περιέχει στα Ισπανικά και μια διασκευή στο “Sunshine of your love” των Cream, ως «La Alegria De Tu Amor»- ο περουβιανός σχεδιαστής Estanislao Ruiz Floriano αναδημιουργεί εκ βάθρων το εξώφυλλο των “The Other Half” που είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική τον Φεβ-1968 και το Los York's -«68» κυκλοφορεί στο Περού λίγους μήνες μετά, τον Οκτ-1968. Αν αυτό δεν είναι επιρροή με προσήλωση αλλά και ταχύτητα στις τρέχουσες φόρμες, σε σημείο που το πρωτότυπο να γίνεται αντίγραφο και το αντίγραφο πρωτότυπο, σε μια εποχή όπου οι πληροφορίες «μεταβιβάζονταν» με βάρκες και λάμα, τι να το κάνεις το 4G. Τώρα αν η περουβιανή εταιρεία MAG των Los York's ή ο σχεδιαστής Estanislao Ruiz Floriano πλήρωσαν δικαιώματα για την «ανακατασκευή» του εξωφύλλου -που πολύ αμφιβάλλω- δεν το γνωρίζουμε.
6. NINA SIMONE - Little Girl Blue – 1958-ή-1959 -VS- ANNE PHILLIPS - Born To Be Blue -1959
Τελευταίο γι’ αυτή τη λίστα «ανακατασκευής» κι επιρροών, όπου η τέχνη συναντά τη ζωή και η «παρθενογένεση» φτιάνει το μαλλί της στον καθρέπτη, οι δίσκοι της Nina Simone –«Little Girl Blue» & Anne Phillips –«Born To Be Blue». Θα μπορούσα να μην πω τίποτα γιατί τα εξώφυλλα, οι φωτογραφίες, οι τίτλοι μέχρι και οι γραμματοσειρές «μιλάνε» από μόνα τους.
Η μεγάλη κυρία της Jazz, Nina Simone μας κοιτάζει σκεφτική και περιμένει ξεκουράζοντας το κορμί της σ΄ ένα παγκάκι του Central Park στο Manhattan. Η Nina Simone ένιωθε απλώς προβληματισμένη και παραμελημένη από την εταιρεία της που δεν την προωθούσε αρκετά κι αυτό φαίνεται. Αλλά η Bethlehem Rec. ήταν μια τόσο μικρή και ασήμαντη εταιρεία της Νέας Υόρκης που ήταν αδύνατον ν’ αξιοποιήσει με τα μέσα της τον θησαυρό που ονομαζόταν Nina Simone. Ο δίσκος «βαφτίστηκε» “Little girl blue” και δεν θα μπορούσε να έχει πιο ταιριαστό τίτλο με το εξώφυλλο. Αν και το παρθενικό της άλμπουμ παρουσιάζεται στον εξώφυλλο με τον πονηρό υπότιτλο ως «Jazz as played in an Exclusive Side Street Club», η ηχογράφηση έγινε «ζωντανά» στο στούντιο, κάποια μέρα Δεκέμβρη του 1957 στα Beltone Studios του Manhattan, με τον δίσκο να κυκλοφορεί για άλλους τον Σεπ-1958 και για άλλους τον Φεβ-1959 και να χάνεται στην αφάνεια.
Η Anne Phillips από την άλλη, ήταν -τελικά- μια αξιόλογη session τραγουδίστρια που ήρθε στην Νέα Υόρκη το 1954 από το Wyomissing της Pennsylvania και άρχισε να τραγούδα στα τοπικά jazz clubs. Μετά από την παρότρυνση μουσικών του χώρου και ένα τηλεφώνημα του Joe Reisman -παραγωγού της Roulette Rec.- βρέθηκε στα Bell Sound Studios του Μανχάταν το 1959 να ηχογραφεί «ζωντανά» κι εκείνη στο στούντιο το παρθενικό και μοναδικό της άλμπουμ “Born To Be Blue” που κυκλοφορεί μέσα στο 1959. Αν και ο δίσκος πήρε άριστες κριτικές από το περιοδικό Billboard, έπεσε κι αυτός στην αφάνεια όπως και ο δίσκος της Nina Simone παρόλο που η Roulette Rec ήταν σχετικά μεγάλη εταιρεία.
Ήταν η εποχή του rock-n-roll και ο κόσμος «έβγαινε» από τον πόλεμο και την μιζέρια και πήγαινε γι’ άλλα. Ποιος ο λόγος να του θυμίζεις «παλιές» θλιβερές καταστάσεις τραγουδώντας «χαμηλά» με αξιοπρέπεια. Ο χώρος της Jazz εκείνη την εποχή ήταν γεμάτος από τέτοιους τραγουδιστές-στριες, όπως Frank Sinatra, Nat King Cole, Julie London, Helen Merrill, Sarah Vaughan κλπ. Το είδος της night-Jazz ή noir-Jazz ευδοκιμούσε ήδη. Ο δίσκος της Anne Phillips θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί άνετα και στο δικό μας noir του Ν.Κατσουρίδη «Έγκλημα στα παρασκήνια». Έτσι η Anne Phillips παράτησε την σόλο πορεία κι έγινε μια σπουδαία «συνοδός» τραγουδίστρια των στούντιο για τον Ray Charles, την Carole King και πολλούς άλλους.
Η φωτογραφία του Jay Maisel με την καμπαρντίνα ανεβασμένη στις βρωμερές γεμάτες αρουραίους και καδρόνια προβλήτες του Μπρούκλιν με θέα απέναντι το Μανχάταν έκανε το εξώφυλλο και τον δίσκο ακόμη πιο θλιβερό. Ποιος θ’ αγόραζε τελικά αυτούς τους δύο «όμοιους» δίσκους. Κανένας, αν η Nina Simone δεν γινόταν αυτή που γνωρίσαμε στην δεκαετία του ΄60 κι έπειτα δεν θα μιλούμε σήμερα ούτε για ομοιότητες ούτε για διαφορές.
Έτσι «κλείνει» ένας κύκλος ερωτήσεων και απαντήσεων με διαφορετικές προσεγγίσεις και θολές «γωνίες». Το «έργο» και η σπουδαιότητα των Beatles, Garfunkel, Chicago, Simone κλπ, σε αντιπαράθεση ή αν θέλετε «σύγκριση» με οιονδήποτε, κρίνεται κυρίως από το «μέγεθος» του ονόματος και το τι άφησαν πίσω τους και αντιμετωπίζεται από τους περισσότερους ως ιερό δισκοπότηρο. Το «αποτύπωμα» της φήμης και της επιτυχίας είναι ξεκάθαρα πιο ισχυρό από την ίδια την τέχνη αυτήν καθαυτή την. Έχουμε «εκπαιδευτεί» να προσαρμοζόμαστε στα ηχηρά «παραδείγματα» της καθημερινότητας και να τα ονομάζομε συλλήβδην αγιοποιώντας τα «ποπ» κουλτούρα. Μόνο που για τους περισσότερους από μας η «ποπ» κουλτούρα μας δεν μπορεί να δει π.χ. το «κρυφό» μήνυμα πίσω από την μπανάνα του Warhol στο εξώφυλλο των Velvet Underground ή το απόλυτο λευκό εξώφυλλο χωρίς γράμματα στο “White Album” των Beatles και άλλα πολλά.
Τα αναδεδειγμένα «σύμβολα» συνήθως υπερισχύουν της κρίσης όπως και τα «είδωλα» υπερισχύουν των συναισθημάτων. Περιμένω την ά-τεχνη νοημοσύνη να δώσει απαντήσεις. Μέχρι να δοθούν σαφείς εξηγήσεις και καλλιτεχνικές οδηγίες, τις μπανάνες θα τις τρώω και δεν θα τις θαυμάζω απλώς από απόσταση.
ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΒΟΛΟΓΚΑΣ
