Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου (πρωτότυπος τίτλος: Ἡ μπαλάντα τοῦ κυρ-Μέντιου) είναι ποίημα του Κώστα Βάρναλη, το οποίο συμπεριλήφθηκε στην ποιητική συλλογή Τα Ποιητικά, το 1956, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος. Το ποίημα αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους.
Πρόκειται για ένα από τα πιο δημοφιλή ποιήματα του ποιητή. Και είναι μια σατιρική αφήγηση, λαϊκού και επαναστατικού χαρακτήρα. Ο ήρωας του ποιήματος είναι ο κυρ Μέντιος (γαϊδούρι), που παραλληλίζεται με τον σκλαβωμένο άνθρωπο, τον αδιαμαρτύρητο, τον υπομονετικό. Ο Βάρναλης, στο ποίημα του, προσπαθεί να αφυπνίσει τον λαό μέσω αυτής της σάτιρας.
Το ποίημα απέκτησε δημοσιότητα και από τη μουσική μεταφορά του, σε μελοποίηση Λουκά Θάνο και ερμηνεία Νίκου Ξυλούρη
Τη λαϊκή μας παράδοση Μέντιος αποκαλείται το γαϊδούρι.Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τραγούδι ο Κυρ-Μέντιος, που ερμηνεύει η Γεωργία Βασιλειάδου, στην ταινία ο Θησαυρός του Μακαρίτη.
Το ποίημα είναι αλληγορικό. Και παραλληλίζει τον γάιδαρο με τον απλό άνθρωπο, τον άνθρωπο που παλεύει για να επιβιώσει, ο οποίος, όπως και ο γάιδαρος, δουλεύει συνέχεια για τα προς το ζην, χωρίς καν να έχει εξασφαλισμένα τα γεράματά του:
Γέρασα κι᾿ ὡς δὲ φελοῦσα
κι᾿ ἀχαΐρευτος κυλοῦσα,
μὲ πετάξανε μακριὰ
νὰ μὲ φᾶνε τὰ θεριά.
Εξετάζοντας την πραγματική εικόνα του ποιήματος, δημιουργούνται συναισθήματα συγκίνησης για τον γάιδαρο και τα παράπονά του. Στο ποίημα υπάρχει και το συναίσθημα της συμπόνιας καθώς παρατηρείται ο γάιδαρος να εργάζεται σκληρά σε όλη του ζωή χωρίς οίκτο από τους ανθρώπους, οι οποίοι τον κακομεταχειρίζονται κιόλας, έως και τα βαθιά του γεράματα:[5]
-Δὲ βαστάω! Θὰ πέσω κάπου!
-Ντράπου! Τὶς προγόνοι ντράπου!
-Ἀντραλίζομαι!... Πεινῶ!...
-Σούτ! θὰ φᾶς στὸν οὐρανό!»
Εκείνο που γεμίζει απελπισία τους αναγνώστες είναι η μεταφορική σημασία του ποιήματος. Η μοίρα του γαϊδάρου είναι συγγενής με τη μοίρα των ανθρώπων, οι οποίοι πολλές φορές έχουν τα ίδια συναισθήματα με αυτά του γαϊδάρου.
Το ποίημα ξεκάθαρα συμβολίζει ότι κανείς πρέπει να αγωνιστεί για τα δικαιώματά του και ότι τίποτε δεν χαρίζεται άνευ αγώνων:[5]
Μὴ χτυπᾷς τὸν ἀδερφό σου-
τὸν ἀφέντη τὸν κουφό σου!
Καὶ στὸν ἵδρο τὸ δικὸ
γίνε σὺ τ᾿ ἀφεντικό.
Στο τέλος του ποιήματος, ο ίδιος ο ποιητής δείχνει να ελπίζει. Ελπίζει ότι μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία με δικαιοσύνη και ανθρωπιά. Παραπέμπει στις κομμουνιστικές χώρες, ξανά αλληγορικά:[5]
Κοίτα! Οἱ ἄλλοι ἔχουν κινήσει
κι᾿ ἔχ᾿ ἡ πλάση κοκκινήσει
κι᾿ ἄλλος ἥλιος ἔχει βγῇ
σ᾿ ἄλλη θάλασσ᾿, ἄλλη γῆς».
Το ποίημα μελοποιήθηκε το 1974 από τον Λουκά Θάνο και ακούστηκε πρώτη φορά από τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη, στον δίσκο του Σάλπισμα. Κατόπιν μελοποιήθηκε και από άλλους καλλιτέχνες, αλλά η ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη θεωρείται η καλύτερη και αυτή που άφησε ιστορία.
Διασκευές στο κομμάτι του Θάνου έχουν κάνει: μεταξύ άλλων ο Νότης Σφακιανάκης, Μανόλης Λιδάκης κ.λπ.
Η μελοποίηση του ποιήματος δεν περιέχει όλες τις στροφές, στη μελοποίηση ακούγονται 8 στροφές:
1η (στροφή) Δὲ λυγᾶνε τὰ ξεράδια [...] τῆς ζωῆς τὸ ρημαδιό!
2η (στροφή) Μεροδούλι, ξενοδούλι! [...] καὶ μ᾿ ἀφήναν νηστικό.
4η (στροφή) Ἀνωχώρι, Κατωχώρι, [...] ὥσπου μοῦ ῾βγαινε ἡ ψυχή.
5η (στροφή) Εἴκοσι χρονῶ γομάρι [...] τοῦ χωριοῦ, τὴν ἐκκλησιά.
6η (στροφή) Καὶ ζευγάρι μὲ τὸ βόδι [...] τ᾿ ἀφεντὸς τὰ στρέμματα.
7η (στροφή) Καὶ στὸν πόλεμ᾿ «ὅλα γιὰ ὅλα» [...] γιὰ τ᾿ ἀφέντη τὸ φαΐ.
26η στροφή) Κοίτα! Οἱ ἄλλοι ἔχουν κινήσει [...] σ᾿ ἄλλη θάλασσ᾿, ἄλλη γῆς».
Ενώ το ρεφρέν του τραγουδιού είναι η 25η στροφή: Χάιντε θῦμα, χάιντε ψώνιο [...] θά ῾ρτη ἀνάποδα ὁ ντουνιᾶς.
Παρόλα αυτά, φαίνεται πως υπάρχει κι άλλη μία διασκευή, από αγνώστου ταυτότητος ανθρώπου, μέσω του Youtube, που διασκευάζει ολόκληρο το ποίημα. Αυτή η διασκευή έλαχε μικρής δημοσιότητας. Στον ίδιο ιστότοπο επίσης υπάρχει και η απαγγελία του ποιήματος από τον ίδιο τον Βάρναλη
Πηγή: el.wikipedia.org
