Κριτική της ταινίας που καταξίωσε διεθνώς τον Federico Fellini «La Strada/Ο Δρόμος»

Κείμενο από τον Κωστή Δ. Μπίτσιο

Κριτική της ταινίας που καταξίωσε διεθνώς τον Federico Fellini
«La Strada/Ο Δρόμος»
8/10

Ο αρχικός ελληνικός τίτλος της ταινίας («Πουλημένη από τη μητέρα της») υποδηλώνει την θέση της γυναίκας στα fifties. Η θέαση του φιλμ του 1954 εν έτει 2019 σαφώς και ερεθίζει τα φεμινιστικά σου αντανακλαστικά. Το νεορεαλιστικό δράμα του Federico Fellini (1920-1993) κατόρθωσε όμως να αποσπάσει το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και 11 Διεθνή Βραβεία. Η υπόθεση αφορά στην άβγαλτη Τζελσομίνα/Gelsomina (την υποδύεται η Giulietta Masina, σύζυγος του σκηνοθέτη, 1921-1994), που αναγκάζεται – μετά τον θάνατο της μεγαλύτερης αδελφής της – να πάρει την θέση της ως κονφερασιέ του βίαιου μασίστα Ζαμπανό/Zampano (τον υποδύεται ο Anthony Quinn, 1915-2001), ώστε να επιβιώσουν οι τέσσερις μικρότερες αδελφές της. Η γνωριμία της με τον - φέροντα φτερά αγγέλου – αστείο και αισιόδοξο ακροβάτη/The Fool (τον παίζει ο Richard Basehart, 1914-1984) θα ανατρέψει τις ισορροπίες του άτυπου ζεύγους. Το υποψήφιο για βραβείο Όσκαρ σενάριο της ταινίας έγραψε ο ίδιος ο Fellini σε συνεργασία με τους Tullio Pinelli (1908-2009) και Ennio Flaiano (1910-1972).

Ο Quinn δημιουργεί μία αντιπαθητική φιγούρα, που η άποψή του περί συμβίωσης με το αντίθετο φύλο θυμίζει αυτή του Albert Einstein (1879-1955) https://apotis4stis5.com/themata-f/32012-lista-einstein-gunaika-tou. Όσα λαμβάνουν χώρα στο φιλμ σήμερα ευτυχώς είναι και ποινικά κολάσιμα, όπως ο βιασμός εντός σχέσης και η ενδοοικογενειακή βία. Ο μασίστας παρατά τον κλόουν, αφού πρώτα έχει εγκαταλείψει την συνείδησή του. Ο ηθοποιός υποδύεται πειστικά τον «καλλιτέχνη» του δρόμου, μια φιγούρα γνώριμη στους μεγαλύτερους από τον Σαμψών (Γιάννης Κεσκελίδης ή Κεσκιλίδης, 1929-2019), που διαδέχθηκε τον Παναγή Κουταλιανό (1847-1916).

Η ερμηνεία της Masina, που υποδύεται έναν κλόουν με τον οποίο δεν γελάς, παραπέμπει στην τέχνη της παντομίμας και στον ήρωα Charlot, ξεκινώντας από την σκηνή με την οδοντογλυφίδα, συνεχίζοντας σε όλη την σκηνή της ταβέρνας. Όχι τυχαία, η ερμηνεία της συγκίνησε και τον Charles Chaplin (1889-1977). Αποτελεί τον κεντρικό χαρακτήρα του έργου και όλα περιστρέφονται γύρω της. Η Masina, ούσα 33 ετών, έπρεπε να πείσει τους παραγωγούς ότι δικαίως της δόθηκε ο ρόλος της νέας κοπέλας. Γεννάται το ερώτημα γιατί υπομένει τα πάνδεινα στο πλάι του Ζαμπανό.

Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι προέρχεται από μία ζωή φτώχειας και απελπισίας, ουσιαστικά ζούσε ως τρωγλοδύτισσα, χωρίς ευκαιρία για παιδεία και αδιάκοπη πνευματική ανάπτυξη. Δίπλα στο βασανιστή της νομίζει, με το μικρό μυαλό της, πως μέχρι τότε κανείς δεν την χρειάστηκε, ενώ πιάνεται για να συνεχίσει από την διαπίστωση πως αν δεν μείνει αυτή μαζί του, κανείς άλλος δεν θα το κάνει. Από το κάλεσμα του ακροβάτη για συνύπαρξη, ο οποίος την λυπάται, επιλέγει να παραμείνει στο πλευρό του μασίστα, τον οποίον τελικά λυπάται αυτή. Ακόμα και αν του εξομολογείται την αγάπη της, ο Ζαμπανό αδιαφορεί και καταστρέφει τα πάντα γύρω της.

Το τσίρκο που της πρόσφερε εργασία και καταφύγιο, τους απολύει. Ο ακροβάτης, που της ζήτησε να το σκάσουν, τελικά δολοφονείται από τον Ζαμπανό. Το μοναστήρι που τους φιλοξένησε, πέφτει θύμα κλοπής από τον εγωιστή παλαιστή. Το δυστύχημα είναι πως ο μασίστας καθιστά αυτόπτη μάρτυρα σε όλες τις άνομες πράξεις του την αφελή Τζελσομίνα.

Η γελωτοποιός βασανίζεται έτσι από ενοχές και θλίψη. Η έλλειψη γνώσης την καθιστά ακόλουθο ενός άντρα δυνάστη, με τον σκηνοθέτη να παραλληλίζει την πίστη της με αυτήν της καλόγριας προς τον θεό της. Είναι δύσκολο να φανταστείς πως γυναίκες ηθοποιοί με δυναμική προσωπικότητα, όπως η Barbra Streisand, θα δέχονταν έναν ρόλο μιας άβουλης γυναίκας 20 χρόνια αργότερα. Τελικά η Streisand το έκανε για πρώτη και τελευταία φορά το 1981, δίνοντας αβάντα στην ταινία All Night Long στον Gene Hackman. Πόσο πιο δυνατή η Στέλλα του 1955!. Ας μην ξεχνά κάποιος πως η Τζελσομίνα του Δρόμου είναι θύμα λεκτικής και ψυχολογικής βίας. Δεν πιστεύει ότι μπορεί να δραπετεύσει και μια φορά, που το επιχειρεί, αποτυγχάνει. Ουσιαστικά είναι θύμα της ανέχειάς της, της οικογένειας και της σεξιστικής κοινωνίας της Ιταλίας εκείνης της εποχής, η οποία αποτυπώνεται γλαφυρά και στην τηλεοπτική σειρά My Brilliant Friend.

Οι αναφορές του σεναρίου είναι αυτοβιογραφικές, καθώς και η Masina λέγεται πως δεινοπάθησε στα γυρίσματα από τον σύζυγό της, ενώ - όπως και η Τζελσομίνα - ανέχτηκε και αυτή τις απιστίες του συζύγου της. Άλλη εποχή όμως, άλλες ηλικίες, άλλα μυαλά και άλλα ήθη. Το κλάμα της Masina στα Oscars του 1993, όπου ο Fellini παρέλαβε ένα τιμητικό βραβείο από τα χέρια της Sophia Loren (συζύγου του παραγωγού του Δρόμου Carlo Ponti), και η απεύθυνση του auter προς αυτήν, είναι όλος ο γάμος τους https://www.youtube.com/watch?v=1Xs5kbd6gtE και θυμίζει το γεγονός πως και ο επίσης Ιταλός σκηνοθέτης Roberto Benigni φύλαξε την τελευταία του πρόταση στην ίδια τελετή μετά από 6 έτη για την γυναίκα του Nicoletta Braschi https://www.youtube.com/watch?v=8cTR6fk8frs, παραλαμβάνοντας ένα Όσκαρ ξανά από την Loren. Fellini και Masina έζησαν 50 χρόνια παντρεμένοι και πέθαναν και οι δύο στα 73 τους με 4-5 μήνες διαφορά ο ένας από τον άλλον.

Η μουσική επένδυση του Nino Rota είναι αξεπέραστη. Η φωτογραφία των Otello Martelli (1902-2000) και Carlo Carlini δεν προσδίδει κάτι στην ταινία. Αντίθετα η ερμηνεία του Richard Basehart συμπληρώνει ιδανικά το καστ.

Trivia: Ο Fellini ήθελε τον Anthony Quinn για τον ρόλο του Ζαμπανό και ο ηθοποιός δέχτηκε την προσφορά, ζητώντας μερίδιο από τα κέρδη της ταινίας. Όταν ο ατζέντης του το έμαθε, άλλαξε την συμφωνία, απαιτώντας προπληρωμή. Ο Quinn παραδέχτηκε χρόνια αργότερα ότι η απόφαση του ατζέντη του, του στοίχισε πάρα πολλά εκατομμύρια δολάρια.

Η δραματική γυναικεία περσόνα του φιλμ στοίχειωσε και τον Bob Dylan, γεγονός που αποτυπώθηκε μουσικά 10 χρόνια αργότερα, https://www.youtube.com/watch?v=LyufyIHDw9Y.

Το φιλμ (σε ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια) κυκλοφορεί σε επανέκδοση στις 8 Αυγούστου 2019 στους θερινούς κινηματογράφους: σινέ ΒΟΞ [Εξάρχεια], σινέ ΖΕΦΥΡΟΣ [Πετράλωνα], και σινέ ΟΑΣΙΣ [Παγκράτι] από την Bibliotheque.