Διάβαζα μια συνέντευξη της διακεκριμένης Πολίτισσας μαγείρισας Μαρίας Εκμεκτσιόγλου για τα ρατσιστικά σχόλια που ακούει είτε βρίσκεται στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία. Με θύμωσε, και αναρωτήθηκα, μα ακόμα και στην σημερινή εποχή;
Ας δούμε λοιπόν πώς αντέδρασε η ελληνική κοινωνία στους πρόσφυγες της ιστορίας της;
Η Ελλάδα, αν και χώρα προσφύγων και μεταναστών στην ψυχή της, δεν υποδέχτηκε πάντα με ανοιχτή αγκαλιά τους ανθρώπους που αναζήτησαν εδώ καταφύγιο — ακόμα κι όταν ήταν Έλληνες στην καταγωγή, αλλά διαφορετικοί στην εμπειρία και στην κουλτούρα.
Η Μικρασιατική Καταστροφή (1922)
Μετά την ήττα στη Μικρά Ασία και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία, περίπου 1,2 εκατομμύρια πρόσφυγες κατέφθασαν στην Ελλάδα. Παρά το κοινό "ελληνικό" στοιχείο, ήρθαν αντιμέτωποι με ρατσισμό, φτώχεια και απόρριψη. Πολλοί τους αποκαλούσαν "τουρκόσπορους", και η πολιτεία τους στοίβαξε σε παραπήγματα και προσφυγικούς συνοικισμούς. Όμως αυτοί οι άνθρωποι, φέρνοντας μαζί τους μια συμπαγή αστική κουλτούρα, γλώσσα, τέχνες, επαγγελματισμό, ρίζωσαν και επηρέασαν καθοριστικά την Ελλάδα του 20ού αιώνα.
Οι Αιγυπτιώτες Έλληνες (1950–70)
Όταν ο Νάσερ εθνικοποίησε τις επιχειρήσεις στην Αίγυπτο, πολλοί Έλληνες της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου —άνθρωποι μορφωμένοι, με αστική παιδεία και γαλλοτραφή κουλτούρα— εκδιώχθηκαν. Δεν ήταν όλοι πλούσιοι. Αν και δεν αντιμετωπίστηκαν με την ίδια εχθρότητα, δεν “ανήκαν” κιόλας.
Κωνσταντίνος Καραμανλής και Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ Η Αμπέτειος Σχολή του Καΐρου
Οι Παλιννοστούντες Πόντιοι (1990 κ.ε.)
Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες του Πόντου στην Ελλάδα. Παρότι κρατούσαν την ποντιακή τους ταυτότητα, μιλούσαν ρωσικά, δεν είχαν επαφή με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, και χαρακτηρίστηκαν "Ρωσοπόντιοι", σχεδόν σαν κάτι άλλο.
Οι Κύπριοι πρόσφυγες (1974)
Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, πολλοί Ελληνοκύπριοι εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Η υποδοχή τους ήταν σχετικά θετική, αφού θεωρήθηκαν θύματα της ίδιας "τουρκικής αδικίας". Παρ’ όλα αυτά, διαφορές σε γλώσσα και ήθος προκάλεσαν έναν συγκρατημένο διαχωρισμό, ειδικά στις πρώτες δεκαετίες.
Η νεότερη ιστορία της προσφυγιάς δείχνει επανάληψη των ίδιων μοτίβων: φόβος, ρατσισμός, στερεότυπα. Οι κοινωνίες συχνά καθρεφτίζουν τις ανασφάλειές τους πάνω στον “άλλο”, ειδικά όταν ο άλλος κουβαλά διαφορετική θρησκεία, γλώσσα ή χρώμα.
Η ιστορία δείχνει ότι όσο πιο διαφορετικός φαίνεται κάποιος —έστω κι αν είναι “δικός μας”— τόσο πιο δύσκολα τον αποδέχεται η ελληνική κοινωνία. Το παράδοξο είναι ότι οι πιο ριζικά μεταμορφωτικές παρουσίες στην Ελλάδα, ήρθαν από εκείνους που στην αρχή θεωρήθηκαν ξένοι.
Η κοινωνία μας δείχνει συχνά αντανακλαστικά κλειστής ταυτότητας: για να προστατευτεί, απορρίπτει τον διαφορετικό, ακόμα κι αν κουβαλά μέσα του κομμάτια από την ίδια μας την Ιστορία. Κι όμως, η πρόοδος και η ανθρωπιά χτίζονται μόνο όταν το τραύμα του ξεριζωμένου γίνεται αποδεκτό ως κοινή κληρονομιά.
Η σιωπή των ξεριζωμένων
Μεγάλωσα δίπλα σε ανθρώπους που δεν μιλούσαν για τη Μικρά Ασία. Ρώτησα κάποτε τι έγινε τότε, κι αντί για λέξεις, άκουσα φράσεις κοφτές: «ήμασταν άνθρωποι με σπίτι…», «δεν τα λένε αυτά, παιδί μου».
Αυτό που οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν «τραυματική σιωπή»,ίσως ήταν γι’ αυτούς ένας τρόπος να κρατήσουν όρθιο τον εαυτό τους. Να μη σκορπίσουν. Όταν δεν υπάρχει ακροατής πρόθυμος ή ικανός να σε ακούσει, σωπαίνεις. Κι όταν σε υποδέχονται με καχυποψία ή σε φωνάζουν «τουρκόσπορο», κλείνεσαι ακόμη περισσότερο.
Όμως δεν ξέχασαν. Η μνήμη μεταβιβάστηκε αλλιώς: στα φαγητά, στα τραγούδια, στις λέξεις. Περνούσε από γενιά σε γενιά χωρίς αφήγηση.
Αυτή η σιωπή των Μικρασιατών είναι μια άηχη μαρτυρία που ακόμα μας αφορά. Και το χρέος μας σήμερα, δεν είναι να τους κάνουμε να μιλήσουν -πάει έφυγε αυτή η γενιά- αλλά να μάθουμε να ακούμε ακόμα κι αυτά που δεν ειπώθηκαν ποτέ.
Η συνέντευξη: https://www.topontiki.gr/2025/01/05/maria-ekmektsioglou-stin-athina-me-to-pou-girisa-tin-plati-akousa-ti-lexi-tourkosporos/
Επιμέλεια Δημήτρης Φυλακτόπουλος, έγινε χρήση εργαλείων ΑΙ 10/5/2025
