Ο Δημήτριος Ροδόπουλος, γνωστός με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Μ. Καραγάτσης (Αθήνα, 23 Ιουνίου 1908 - 14 Σεπτεμβρίου 1960), ήταν Έλληνας πεζογράφος, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της «Γενιάς του '30».
Βίος
Γεννήθηκε στην Αθήνα, σε ένα γωνιακό σπίτι των οδών Ακαδημίας και Θεμιστοκλέους, στις 23 Ιουνίου του 1908. Ο πατέρας του, Γεώργιος Ροδόπουλος, ήταν δικηγόρος και πολιτικός, με καταγωγή από την Πάτρα, αλλά εγκατεστημένος στη Λάρισα. Η μητέρα του, Ανθή Μουλούλη, καταγόταν από τον Τύρναβο. Ο συγγραφέας ήταν το πέμπτο και τελευταίο παιδί της οικογένειας, με μεγάλη διαφορά ηλικίας από τα αδέλφια του Ροδόπη, Νίκο, Τάκη και Φωφώ. Το ψευδώνυμο Καραγάτσης προήλθε από το δέντρο φτελιά ή καραγάτσι, το οποίο υπήρχε στο εξοχικό της οικογένειάς του στη Ραψάνη της Θεσσαλίας, όπου περνούσε τα περισσότερα εφηβικά καλοκαίρια του. Εκεί, συνήθιζε να διαβάζει καθισμένος κάτω από ένα καραγάτσι που βρισκόταν στον περίβολο της εκκλησίας του χωριού. Το «Μ.» του ψευδωνύμου του προήλθε πιθανότατα από το ρώσικο όνομα «Μίτια» (ρωσική εκδοχή του Δημήτρης), με το οποίο τον αποκαλούσαν φίλοι και συμφοιτητές του, λόγω της μεγάλης του αγάπης για τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και ιδιαίτερα για το έργο Αδερφοί Καραμάζοφ. Το γεγονός ότι υπέγραφε τα έργα του ως «Μ. Καραγάτσης» προκάλεσε σύγχυση σε αρκετούς φιλολόγους, που συχνά ερμήνευαν το «Μ» ως Μιχάλης, λόγω των ηρώων του, Μιχάλη Καραμάνου (στον Γιούγκερμαν) και Μίχαλο Ρούση (στον Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου, Αίμα χαμένο και κερδισμένο, Τα στερνά του Μίχαλου), που θεωρούνται περσόνες του συγγραφέα. Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με προφορική μαρτυρία της κόρης του, Μαρίνας Καραγάτση (πληροφορία που, ωστόσο, δεν αναφέρει πουθενά στο βιβλίο που έγραψε για την οικογένειά της), το αρχικό γράμμα «Μ.» μπροστά από το ψευδώνυμο Καραγάτσης παραπέμπει στο όνομα Μιχάλης. Όμως το μυστήριο του γράμματος «Μ» δεν θα μπορέσει ποτέ να εξαλειφθεί, διότι ο Καραγάτσης δεν δήλωσε ρητά δημόσια ποια ήταν η σημασία του.
Πέρασε την παιδική του ηλικία σε διάφορες πόλεις, εξαιτίας των μετακινήσεων της οικογένειάς του. Ο πατέρας του ως διευθυντής τράπεζας δούλεψε στα Τρίκαλα, στον Πύργο, στο Αίγιο, στη Λάρισα, στη Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη. Το Δημοτικό το παρακολούθησε στο Αρσάκειο της Λάρισας, ενώ τα γυμνασιακά του χρόνια —από το 1922 έως το 1924— τα πέρασε στη Θεσσαλονίκη, όπου τον έστειλε ο πατέρας του για τιμωρία, επειδή είχε πλαστογραφήσει την υπογραφή του σε σχολικό έλεγχο. Τα καλοκαίρια της παιδικής του ηλικίας τα περνούσε στη Θεσσαλία, ειδικότερα στο χωριό Ραψάνη.
Μετά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γκρενόμπλ, στη Γαλλία, με σκοπό να σπουδάσει εμπορικά. Για οικονομικούς λόγους το 1925 επέστρεψε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ' όπου αποφοίτησε το 1930, χωρίς όμως να δικηγορήσει ποτέ. Στο Πανεπιστήμιο είχε συμφοιτητές και άλλους λογοτέχνες, όπως τους Οδυσσέα Ελύτη, Άγγελο Τερζάκη, Γεώργιο Θεοτοκά.
Στην εφηβική του ηλικία έγραφε ποιήματα, σύντομα όμως εγκατέλειψε την ενασχόληση με την ποίηση και στράφηκε στην πεζογραφία. Ως πεζογράφος πρωτοεμφανίστηκε το 1927 με το διήγημα Η κυρία Νίτσα, το οποίο υποβλήθηκε στον διαγωνισμό της Νέας Εστίας και πήρε τον 3ο έπαινο. Ήταν αυτοβιογραφικό διήγημα, εμπνευσμένο από τον παιδικό του έρωτα για μια εικοσάχρονη δασκάλα του στο δημοτικό σχολείο στη Λάρισα. Το πρώτο του μυθιστόρημα ήταν Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν, το 1933. Μετά το πτυχίο Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών, άρχισε να εργάζεται ως υπάλληλος στην ασφαλιστική εταιρεία του αδερφού του Νίκου, στον Πειραιά. Το 1935 θα παντρευτεί τη ζωγράφο Νίκη Καρυστινάκη (μετέπειτα γνωστή ως Νίκη Καραγάτση, 1914-1986). Το 1936 δημοσιεύεται το μυθιστόρημα του Η χίμαιρα και στη κόρη που γεννιέται τον Οκτώβριο του 1936 δίνει το όνομα της ηρωίδας του βιβλίου, Μαρίνα.
Το 1937 πεθαίνει η μεγαλύτερη αδερφή του, η Ροδόπη Τζουλιάδου, η οποία υπέφερε από ψυχασθένεια από τη νεανική της ηλικία, και το 1939 πεθαίνει ο πατέρας του. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής την περνά ήσυχα στο σπίτι του, που γίνεται κέντρο συνάντησης των λογοτεχνών της εποχής του, ενώ παράλληλα δημοσιεύονται αρκετά διηγήματά του και νουβέλες. Από το 1946 ανέλαβε τη θεατρική στήλη της εφημερίδας Η Βραδυνή, ενώ τον ίδιο χρόνο ανέβηκε στο θέατρο το θεατρικό του έργο Μπαρ Ελδοράδο, που δεν σημείωσε όμως επιτυχία. Ο Καραγάτσης τότε εμφανίζεται και στον κινηματογράφο, υπογράφοντας το σενάριο και τη σκηνοθεσία της ταινίας Καταδρομή, μιας από τις δύο πρώτες μεταπολεμικές παραγωγές με θέμα την εθνική αντίσταση.[5] Το 1946 πεθαίνει και η μητέρα του, στην οποία αφιερώνει το μυθιστόρημά του Ο μεγάλος ύπνος που κυκλοφορεί την ίδια χρονιά. Το 1949 στέλνεται ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας Βραδυνή στα βουνά του Γράμου και του Βίτσι, στα οποία ο εμφύλιος πόλεμος βάδιζε προς το τέλος του. Τον ίδιο χρόνο ταξιδεύει στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Τουρκία και την Αίγυπτο.
Το 1952 άρχισε να εργάζεται στη διαφημιστική εταιρεία ΑΔΕΛ, ενώ παράλληλα γράφει εκλαϊκευμένα την Ιστορία των Ελλήνων και το 1953 ταξιδεύει στην Ανατολική Αφρική. Το 1956 και το 1958 ήταν υποψήφιος βουλευτής με το δεξιό Κόμμα Προοδευτικών του Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη. Δεν είχε κάνει καμία προεκλογική προετοιμασία και, όπως ήταν φυσικό, απέτυχε και τις δύο φορές. Όταν κάποιος τον ρώτησε γιατί είχε θέσει υποψηφιότητα, απάντησε ότι το έκανε για να πάρει ψήφους από τον αδερφό του Κωνσταντίνο Ροδόπουλο, υποψήφιο με την ΕΡΕ. Το 1958, το μοιραίο έτος της ζωής του, συνυπογράφει Το μυθιστόρημα των τεσσάρων μαζί με τους Άγγελο Τερζάκη, Ηλία Βενέζη και Στράτη Μυριβήλη, το οποίο πρωτοδημοσιεύεται στην εφημερίδα Ακρόπολις. Στις 8 Νοεμβρίου του ίδιου έτους παθαίνει καρδιακή προσβολή. Η ασθένεια τον οδήγησε στη σταδιακή αποξένωσή του από τους φιλικούς κύκλους, αλλά όχι και στη διακοπή της δουλειάς του. Στις 13 Δεκέμβρη του 1959 ξεκινά να γράφει το 10, πάνω στο οποίο εργαζόταν όλο το έτος μέχρι τα χαράματα της 14ης Σεπτεμβρίου 1960, που πεθαίνει ύστερα από πολύωρη κρίση ταχυκαρδίας.
Κηδεύεται στις 15 Σεπτεμβρίου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών[6]. Στον τάφο του χαράζεται το επίγραμμα από το έργο του Το μεγάλο συναξάρι: «Οι μοναδικές ομορφιές είναι προνόμιο του θανάτου».
Έργο
Δημιουργός «μεγάλης πνοής» ο Μ. Καραγάτσης από την αρχή της συγγραφικής του δραστηριότητας εμφανίστηκε με αρετές τεχνίτη. Διακρίνεται η ικανότητά του να δημιουργεί πρωτότυπους αφηγηματικούς χαρακτήρες και πλοκές που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Τα πρώτα έργα του, από το 1925 ως το 1933, ήταν διηγήματα. Από αυτά, όσα γράφτηκαν πριν από το 1927 δεν τα εξέδωσε ο ίδιος. Το 1933, με το μυθιστόρημα Συνταγματάρχης Λιάπκιν, εγκαινιάστηκε η ώριμη περίοδος της πεζογραφίας του. Τα τρία πρώτα μυθιστορήματά του, Συνταγματάρχης Λιάπκιν, Χίμαιρα, Γιούγκερμαν, αποτελούν μια τριλογία με τίτλο Εγκλιματισμός κάτω από τον Φοίβο. Κοινό τους θέμα είναι η αποτυχημένη προσπάθεια τριών ξένων που βρέθηκαν στην Ελλάδα να προσαρμοστούν: ο συνταγματάρχης Λιάπκιν ήταν υπαρκτό πρόσωπο, ο Ρώσος στρατιωτικός Βασίλι Βασίλιεβιτς Νταβίντωφ, ο οποίος μετά τη Ρωσική Επανάσταση βρέθηκε στη Λάρισα, όπου εργαζόταν στη Γεωργική Σχολή. Ο κεντρικός ήρωας του Γιούγκερμαν ήταν Φινλανδός Ίλαρχος της Λευκής Φρουράς του τσάρου και κατέφυγε στην Ελλάδα κυνηγημένος από τους Μπολσεβίκους. Ήταν ο Βασίλης Κάρλοβιτς Γιούγκερμαν, ο οποίος εξελίχθηκε σε μεγάλο οικονομικό παράγοντα της Αθήνας. Η ηρωίδα της Χίμαιρας, Μαρίνα, ήταν Γαλλίδα, παντρεμένη με Έλληνα ναυτικό, που ζούσε στη Σύρο. Και οι τρεις ήρωες απέτυχαν να «εγκλιματιστούν» και τελικά οδηγήθηκαν στην καταστροφή.
Επόμενος σημαντικός σταθμός στην πεζογραφία του ήταν το Χαμένο νησί, έργο που ξεχωρίζει από την υπόλοιπη πεζογραφία του εξαιτίας της απόστασής του από τον ρεαλισμό και τη σύγχρονη πραγματικότητα (ο ίδιος το χαρακτήρισε «φανταστική νουβέλα»). Κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο Γερόλυμος Αβαράτος, δεύτερος πλοίαρχος και μοναδικός επιζών από το πλήρωμα ενός πλοίου που ναυάγησε στην Τήλο. Ο ήρωας αναγκάστηκε να μείνει στο νησί για καιρό εξαιτίας άσχημων καιρικών συνθηκών. Σταδιακά οι κάτοικοι του νησιού παρατήρησαν περίεργα κλιματικά φαινόμενα, διαπίστωσαν ότι οι πυξίδες έδιναν λανθασμένες συντεταγμένες και τέλος αποκαλύφθηκε ότι το νησί είχε αποκοπεί από την υφαλοκρηπίδα και έπειτα από ταξίδι στη θάλασσα σταθεροποιήθηκε στον Ειρηνικό Ωκεανό με το όνομα Ταϊλί.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας επιχείρησε να γράψει μια ευρεία, ιστορικού περιεχομένου σύνθεση, με γενικό τίτλο Ο κόσμος που πεθαίνει. Η σειρά θα περιελάμβανε 10 βιβλία που θα αναφέρονταν στην ιστορία μιας οικογένειας από το 1821 ως τη σύγχρονη εποχή. Από αυτά έγραψε τελικά μόνο τρία: Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου, Αίμα χαμένο και κερδισμένο, Τα στερνά του Μίχαλου. Ο ήρωας του Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου, Μίχαλος Ρούσης, ήταν Έλληνας προεστός που αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και αλλαξοπίστησε για να σώσει τη ζωή του. Η ιστορία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα από τη ζωή ενός προγόνου του, του Μήτρου Ροδηθάνα ή Ροδόπουλου.
Παρόλο που ο συγγραφέας δεν ολοκλήρωσε αυτή τη σύνθεση, συνέχισε να ενδιαφέρεται για ιστορικά θέματα και να εμπνέεται από αυτά: Αποπειράθηκε να γράψει ένα τρίτομο ιστορικό έργο, την Ιστορία των Ελλήνων, από το οποίο έγραψε τελικά μόνο τον πρώτο τόμο για την αρχαία Ελλάδα και έγραψε τη μυθιστορηματική βιογραφία Βασίλης Λάσκος, για τον πλοίαρχο του υποβρυχίου «Κατσώνης». Το τελευταίο έργο του σχετικό με την ιστορία έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα: το Σέργιος και Βάκχος, με πρωταγωνιστές τους Αγίους Σέργιο και Βάκχο, είναι σατιρική και καυστική κριτική και απομυθοποίηση της ιστορίας. Για αυτό το έργο έγραψε εκτενές κείμενο ο Ανδρέας Εμπειρίκος, το οποίο δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό τους και αποτελεί τεκμήριο της φιλίας τους και του θαυμασμού του Εμπειρίκου για τον Καραγάτση.
Προς το τέλος της ζωής του σχεδίαζε άλλη μια ενότητα τεσσάρων έργων, από την οποία πρόλαβε να ξεκινήσει μόνο το 10. Το έργο διαδραματίζεται σε μια λαϊκή πολυκατοικία του Πειραιά. Μάλιστα ο συγγραφέας επισκεπτόταν κάθε πρωί το λιμάνι και παρατηρούσε την κίνηση και τη ζωή εκεί για να αντλήσει υλικό. Ο συγγραφέας πέθανε ενώ έγραφε το χειρόγραφο του 10, κυριολεκτικά με την πένα στο χέρι. Γι' αυτό και το βιβλίο τελειώνει με τη φράση που έγραψε τελευταία ο Καραγάτσης μόλις πριν ξεψυχήσει: "Ας γελάσω!". Το "10" μεταφέρθηκε στη μικρή οθόνη από το ιδιωτικό τηλεοπτικό κανάλι ALPHA με πρωταγωνιστές το Δημήτρη Καταλειφό, τη Ρένα Πιττακή και τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο. Προβλήθηκε την περίοδο 2007-2008.
Ο χαρακτηρισμός που απέδωσαν οι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίας στον Καραγάτση είναι «γεννημένος πεζογράφος». Όλοι έχουν αναγνωρίσει την αφηγηματική του ευχέρεια και τη δημιουργική του φαντασία. Ειδικά η φαντασία του είναι αυτό που τον ξεχωρίζει από τους περισσότερους πεζογράφους, και όχι μόνο αυτούς της γενιάς του ‘30. Πολλοί τον κατηγόρησαν ως προχειρογράφο, που δεν ενδιαφερόταν για την επιμέλεια της μορφής των έργων του. Η αλήθεια είναι ότι τα χειρόγραφά του δείχνουν ότι σπάνια έκανε αλλαγές στα έργα του, αλλά αυτό αποδεικνύει ακριβώς την αφηγηματική ευχέρεια που διέθετε, η οποία έλειπε από πολλούς συγγραφείς της γενιάς του.
Χρονολογικός κατάλογος των δημοσιευμένων έργων του Μ. Καραγάτση
Πεζογραφία
1927: «Η κυρία Νίτσα» - διήγημα. Με το διήγημα αυτό συμμετέχει στον «Α' λογοτεχνικό διαγωνισμό» του φιλολογικού περιοδικού «Νέα Εστία».[1] Αποσπά τον Γ' έπαινο.
1929: Έκδοση του διηγήματος «Η κυρία Νίτσα», στο συλλογικό τόμο «Οι Θεότητες του Κοτύλου» από τις εκδόσεις του περιοδικού.
1930: «Χρονικό του έτους Α' από Χ.γ» - διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία», την 1η Απριλίου 1930.
1931: «Η σιωπή της Ευαγγελίστριας» – διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στη Νέα Εστία στις 15 Σεπτεμβρίου 1931
1933: «Συνταγματάρχης Λιάπκιν» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση «Δημητράκος»
1933: «S/S Blackbirth» – διήγημα. Δημοσιεύση στην εφημερίδα «Κερκυραϊκόν Βήμα» σε 5 συνέχειες.[2]
1934: «Η γεροντοκόρη με τα διάφανα χέρια» - διήγημα. Δημοσίευση στην εφημερίδα «Κερκυραϊκόν Βήμα»
«Πως έγινε ο Θεός» - διήγημα. Δημοσίευση στην παραπάνω εφημερίδα.
«Ο εξωμότης Παναγής Μαβρόπουλος» – διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» στις 15 Μάη του 1934
«Χριστούγεννα του 1917» – διήγημα. Δημοσίευση στη Νέα Εστία στο τεύχος των Χριστουγέννων του 1934
1935: «Το συναξάρι των αμαρτωλών» – διηγήματα γραμμένα από το 1928 έως το 1934. «Εκδόσεις Γκοβόστη»
Η συλλογή περιλαμβάνει τα παρακάτω διηγήματα:
«Ο εξωμότης Παναγής Μαβρόπουλος»
«Η ιστορία του Πέλα»
«Το αρχοντικό»
«Χρονικό του έτους Α από Χ.γ»
«Η σιωπή της Εβαγγελιστρίας»
«Το χρονικό των De Charpigny»
«Το Μπουρίνι»
«Από το ημερολόγιο του Κωστή Ρούσση».[3]
«Με τον Καραβέλη στον Όλυμπο»
1936: «Ρεστία» – διήγημα. Δημοσίευση στο φιλολογικό περιοδικό «Νέα Γράμματα» τον Απρίλιο του 1936
«Το αφεντικό» - διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στο φιλολογικό περιδικό «Κύκλος»
«Χίμαιρα» – νουβέλα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» τον χειμώνα του 1936. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις του περιοδικού το 1937.
«Νυχτερινή ιστορία» – διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» την 1η Αυγούστου του 1936. Πρωτοκυκλοφόρησε αυτόνομα σε βιβλίο το 1943 από τις εκδόσεις «Γλάρος»
1937:«Το εγγλέζικο μαχαίρι» – διήγημα. Πρωτοδημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» στις 15 Ιανουαρίου 1937
«S/S TYNEBRIDGE» - διήγημα. Πρωτοδημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» την 1η Απρίλη 1937
«S/S “OLD GYPSY”» - διήγημα. Πρωτοδημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» τα Χριστούγεννα του 1937
1938: «Το τραστ» – διήγημα. Δημοσίευση στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Σαββατοκύριακο» στις 16 Απρίλη του 1938
1938: «Γιούγκερμαν» – μυθιστόρημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» σε συνέχειες από τον Ιούλιο ως και τα Χριστούγεννα του 1938. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις του περιοδικού τον ίδιο χρόνο.
1939: «Ο άνθρωπος με το κανελί πανωφόρι» - διήγημα για τον Παπαδιαμάντη. Πρώτη δημοσίευση περιοδικό «Νέα Γράμματα»
«Το βουνό των λύκων» – νουβέλα. Πρωτοδημοσιεύεται σε συνέχειες στη «Νέα Εστία» το καλοκαίρι του 1939
«Ο γυρισμός του Γιούγκερμαν» – νουβέλα. Πρωτοδημοσιεύεται σε συνέχειες στη «Νέα Εστία» το φθινόπωρο του 1939
1940: «Η λιτανεία των ασεβών» – συλλογή διηγημάτων που εκδίδεται από τις εκδόσεις «Γκοβόστη» τον Ιούνιο του 1940. Η δεύτερη έκδοση γίνεται και πάλι από τις εκδόσεις Γκοβόστη το 1944
Η συλλογή περιλαμβάνει τα παρακάτω διηγήματα γραμμένα την περίοδο από το 1935 ως το 1939:
«Μοναχικό ταξίδι στα Κύθηρα»
«Το αφεντικό»
«Tynerbrigde»
«S/S Cruz del Sur»
«Τα κόκκινα τζαγγία»
«Χριστούγεννα του 1448»
«Ο άνθρωπος με το κανελί πανωφόρι»
1940: «Οργή» – διήγημα. Δημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» το καλοκαίρι του 1940
1941:«Τα στερνά του Γιούγκερμαν» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση εκδόσεις «Πυρσός». Απαρτίζεται από τις νουβέλες, «Το βουνό των λύκων» και «Ο γυρισμός του Γιούγκερμαν»
1943: «Το χαμένο νησί» – φανταστική νουβέλα. Πρώτη έκδοση, εκδόσεις «Αετός»
1943: «Ο καθηγητής Λουκάς Κατελάνος» - μυθιστόρημα (δεν έχει κυκλοφορήσει σε βιβλίο). Δημοσιεύτηκε σε 77 συνέχειες στην εφημερίδα «Πρωῒα» από τον Ιούλιο ως τον Νοέμβριο του 1943 [4]
«Νυχτερινή ιστορία» - διήγημα. Πρώτη έκδοση, εκδόσεις «Γλάρος»
«Λειτουργία σε λα ύφεσις»- διήγημα. Πρώτη έκδοση, εκδόσεις «Γλάρος»
«Το Μπουρίνι» - νουβέλα. Εκδίδεται αυτόνομα σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Γλάρος»
1944: «Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυγρου» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις «Αετός». Υπότιτλος: «Ο κόσμος που πεθαίνει» [5]
«Ο άνθρωπος με το φλεμόνι» – διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» τον Μάρτιο του 1944
«Ο τρελός με τα κουδούνια» - διήγημα. Πρώτη δημοσίευση και έκδοση από τις εκδόσεις «Γλάρος»
1945:«Πυρετός» συλλογή διηγημάτων από τις εκδόσεις «Δημητράκου». Περιλαμβάνει τα διήγηματα:
«Η μεγάλη εβδομάδα του πρεζάκη»
«Ο άνθρωπος με το φλεμόνι»
«Εωθινόν εις Σκιάθον»
«Σίδηρος, χαλκός, χάλυψ»
«Η μαχαιριά στο χέρι»
«Μπουχούνστα»
«Η κυρία Νίτσα»
1945: «Γνωριμία»- παιδικό διήγημα. Δημοσιευμένο στο περιοδικό «Ελληνόπουλο» ή «Θησαυρός του Παιδιού» τον Μάρτιο του 1945 [6]
«Ο Φαμ - Ταμ και ο Μπαμπάλας»- παιδικό διήγημα.
«Εξοχή» - παιδικό διήγημα
«Ο χαμένος χρόνος» - παιδικό διήγημα
1946: «Τρεις αδερφοί» - παιδικό διήγημα δημοσιευμένο στο περιοδικό «Ελληνόπουλο»
1947: «Ο μεγάλος ύπνος» – μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις «Ίκαρος».[7]
1947: «Αίμα χαμένο και αίμα κερδισμένο» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις «Ίκαρος». Υπότιτλος: «Ο κόσμος που πεθαίνει»
1948:«Αντιπλοίαρχος Βασίλης Λάσκος» – μυθιστορηματική βιογραφία. Πρώτη έκδοση, εκδ.«Αετός»
1949:«Στο Γουώπινν με φογκ» - διήγημα. Πρώτη δημοσίευση «Νέα Εστία» τον Απρίλιο του 1949
1949:«Τα στερνά του Μίχαλου» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση, «Αετός». Το τρίτο και τελευταίο μέρος της μυθιστορηματικής τριλογίας «Ο κόσμος που πεθαίνει»
1950: «Το νερό της βροχής» – συλλογή διηγημάτων. Εκδόσεις «Αετός». Η συλλογή περιλαμβάνει τα διηγήματα:
«Το νερό της βροχής»
«Στο Γουώπιν με φογκ»
«Το εγγλέζικο μαχαίρι»
«Η περίπτωση του Αββά Πέτερς βάν ντέρ Χίμπουις»
«Ο πολυέλαιος του "Παπουτσωμένου Γάτου"»
«Μπαρκάρισμα για τα Κύθηρα»
«Η θεία δίκη»
«Το κουμπί του Μανταρίνου»
«Βασιλική»
«Τα χταποδάκια»
«Ρομάντσο»
1951:«Ο πόλεμος της Τροίας και οι περιπέτειες του Οδυσσέα» - διασκευή των Ομηρικών επώς για παιδιά. Πρώτη δημοσίευση στην εφημ. «Βραδυνή»
1952: «Το μεγάλο συναξάρι» – Συλλογή διηγημάτων. Πρώτη έκδοσης, εκδόσεις «Αετός». Θεωρείται η καλύτερη συλλογή του και τα 7 διηγήματα που περιλαμβάνει από τα κορυφαία της διηγηματογραφίας του.[8]
Η συλλογή περιλαμβάνει τα διηγήματα:
«Το μπουρίνι»
«Το αφεντικό»
«Μοναχικό ταξίδι στα Κύθηρα»
«Από το ημερολόγιο του Κωστή Ρούσση»
«Ο άνθρωπος με το φλεμόνι»
«Η μεγάλη βδομάδα του πρεζάκη»
«Μπουχούνστα»
1952: «Οι λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών» – διήγημα. Πρώτη δημοσίευση στην εφημ. «Βραδυνή» το 1952
1953: «Η μεγάλη χίμαιρα» - μυθιστόρημα. Η νουβέλα «Η χίμαιρα», επεξεργασμένη από τον συγγραφέα και επαυξημένη με δύο νέα κεφάλαια.[9]. Εκδόσεις «Μαυρίδης».
1954: «Άμρι α Μούγκου - (Στο χέρι του Θεού)» - μυθιστόρημα. Εκδόσεις «Ίκαρος»
«Ο θάνατος και ο Θόδωρος» - “μυθιστορηματική τραγωδία λίαν ευτράπελος” όπως την χαρακτηρίζει ο συγγραφέας. Εκδόσεις «Έχιδνα» (έκδοση από τον ίδιο τον Καραγάτση που επινόησε και τον τίτλο των εκδόσεων). Το βιβλίο αποσύρθηκε γρήγορα από την αγορά γιατί σατύριζε συγκεκριμένα πρόσωπα.
1956: Η μεγάλη λιτανεία» – συλλογή διηγημάτων. εκδ. Εστία. Η συλλογή απέσπασε το Α' βραβείο διηγήματος, στα «Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία» της διετίας 1955- 1956.
Η συλλογή περιλαμβάνει τα παρακάτω διηγήματα:
Α' ενότητα ΔΙΑΜΑΧΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΘΟΣ
«Αι ευχαί»
«Η πρώτη κυρία του Μεξικού»
«Ο σύζυγος»
«Ο άνθρωπος με το κανελί πανωφόρι»
Β' ΘΝΗΤΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ
«Το αρχοντικό»
«Με τον Καραβέλη στον Όλυμπο»
«Νυχτερινή ιστορία»
Γ' ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΕ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ
«Η ιστορία του Πέλα»
«Χρονικό του έτους 67 από Χ.γ.»
«Χριστούγεννα του 1448 μ.Χ.»
«Ο τρελός με τα κουδούνια»
1956:«Ο Κίτρινος Φάκελος» - μυθιστόρημα. Πρώτη έκδοση, εκδ. «Εστία». Σε αυτό το μυθιστόρημα εντάσσει αυτούσιο το διήγημά του «Από το ημερολόγιο του Κωστή Ρούσση»
1958: «Το μυθιστόρημα των τεσσάρων» – μυθιστόρημα σε συνεργασία με τους Άγγελο Τερζάκη, Ηλία Βενέζη και Στρατή Μυριβήλη. Πρωτοδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Ακρόπολις» σε συνέχειες με έναρη την 2α Μαρτίου 1958
1959:«Σέργιος και Βάκχος» - μυθιστόρημα. Εκδόσεις Δίφρος
Αρχίζει να δουλεύει το μυθιστόρημα που θα αφήσει μισοτελειωμένο, «Το 10»
Θεατρικά Έργα
1944: «Όνειρα μπροστά στο θάνατο» – θεατρικό επεισόδιο. Δημοσίευση στην «Νέα Εστία», τχ. 405. Απρίλης (Απόσπασμα από ένα θεατρικό έργο που έγραφε εκείνον τον καιρό.)
1946: «Το μπαρ Ελδοράδο». Πρώτη παράσταση 3 Απριλίου του 1946 από τον θίασο του Κώστα Μουσούρη, στο «θέατρο Αλίκης».[10]
1948: «Κάρμεν η Χιτάνα –θεατρική διασκευή από τον Καραγάτση του έργου του Προσπέρ Μεριμέ «Κάρμεν». Πρώτη παράσταση από τον θίασο Κοτοπούλη στο «θέατρο Κοτοπούλη» [11]
Ιστορία
1952: «Η Ιστορία των Ελλήνων - Ο αρχαίος κόσμος» 1952 – Η ελληνική ιστορία σε εκλαϊκευμένη μορφή. Εκδ. «Αετός»
Κινηματογραφική ταινία
1946: «Καταδρομή στο Αιγαίο» - ταινία πολεμική -αντιστασιακή σε σενάριο και σκηνοθεσία δική του. Πρωταγωνιστές ο Λάμπρος Κωνσταντάρας και η Ελένη Χατζηαργύρη. Πληροφορίες για την ταινία στο https://web.archive.org/web/20171030144759/http://www.tainiothiki.gr/v2/filmography/view/1/1107
Μελέτες- Κρίσεις
1937: «Η ασθένεια στοιχείο δημιουργίας», περιοδικό Νέα Εστία
1941: «Βενέζης», μελέτη για τον συγγραφέα, δημοσιευεμένη στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα
1943: «Ο Έρωτας στο νεοελληνικό μυθιστόρημα» - μελέτη δημοσιευμένη σε 12 συνέχειες στην εφημερίδα «Πρωία» [12]
1943: «Το έργο του Αντώνη Τραυλαντώνη», περιοδικό Πειραϊκά Γράμματα
1956: «Κώστας Βάρναλης», εφημ. «Η Αυγή»
Ποίηση
1945: «Μοίρα» – ποίημα αφιερωμένο στον Άγγελο Σικελιανό. Δημοσιευμένο στο περιοδικό «Νέα Εστία» τον Οκτώβριο του 1945, τχ.440
1947: «Εις εαυτόν» – ποίημα δημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» τον Σεπτέμβριο του 1947, τχ. 484
1948:«Όρθρος και Σπερνός» – ποίημα δημοσιευμένο στη «Νέα Εστία» τον Ιανουάριο του 1948, τχ.492
Μετά θάνατον
[13]
1964: «Το 10» - μυθιστόρημα. Πρωτοκυκλοφορεί από τις εκδόσεις της «Εστίας», στη μορφή που είχε όταν ο θάνατος σταμάτησε τον Καραγάτση από την ολοκλήρωσή του. - ISBN 978-960-05-1056-0
1973: «Η θαυμαστή ιστορία των αγίων Σέργιου και Βάκχου» - η πρώτη μορφή του μυθιστορήματος «Σέργιος και Βάκχος» που γράφτηκε το 1951. Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας – Ι.Δ.Κολλάρου και Σίας» - ISBN 960-05-0970-0
1979: «Το μυθιστόρημα των τεσσάρων»' - κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας – Ι.Δ.Κολλάρου και Σίας» - ISBN 960-05-0063-0
1989: «Ο θάνατος κι ο Θόδωρος» -μυθιστόρημα. Επανακυκλοφορεί 34 χρόνια μετά την πρώτη αποσυρμένη έκδοση από τις Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας – Ι.Δ.Κολλάρου και Σίας» - ISBN 960-05-0011-8
1991: «Από Ανατολή σε Δύση» - Ταξιδιωτικά κείμενα που πρωτο-δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες με τις οποίες συνεργαζόταν. Εκδ. «Καστανιώτης» - ISBN 960-03-0877-2
1993: «Ανέκδοτα νεανικά κείμενα»- διηγήματα της νεανικής του ηλικίας. Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Ι.Δ. Κολλάρου και Σίας».- ISBN 960-05-0520-9
Η συλλογή περιλαμβάνει:
Α' ΝΕΑΝΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
Το πρώτο της φιλί
Χειμέριο
Ο κομήτης του Έρκμανν
Η μοναξιά
Χακ!
Η ηθική του Διαβόλου
Επαρχιώτικη ιστορία
Η οδός Θεμιστοκλέους
Η ζωή (Η γεροντοκόρη με τα διάφανα χέρια)
Εγώ μικρός, με μένα και τη θάλασσα
Η κυρία Νίτσα
Ο Καζαμίας
Το κουτί της Πανδώρας
Πώς άρχισα να γράφω
Η Αννούλα
Αναχώρηση πλοίου
Δύο έρωτες
Χρονικό του έτους Α' από Χ.γ.
Η σιωπή της "Εβαγγελίστριας"
Σελίδες ημερολογίου
Το χρονικό των De Charpigny
S/S "Blackbirth"
Πώς έγινε Θεός
Χριστούγεννα του 1917
Ο εξωμότης Παναγής Μαβρόπουλος
Β' ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑΝΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Οι Διαπρεπείς
Οι Διαπρεπείς (Μετά είκοσι έτη)
Στρατιωτική θητεία
Αναμνήσεις από τη Μοίρα
Ο κύριος Διοικητής
1999: «Κριτικές Θεάτρου 1946-1960» - Η εργασία του ως θεατρικού κριτικού. Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» - ISBN 960-05-0880-1
«Οι λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών» - Πρώτη έκδοση σε βιβλίο του του διηγήματος εκδίδεται του 1952 που αναφέρεται στην περίφημη σφαγή στο Δήλεσι. Εκδ.«Καστανιώτης» - ISBN 960-03-2611-8
2002: «Περιπλάνηση στον κόσμο - βιβλίο που περιέχει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις των χρόνων 1938 – 1952 που αρχικά δημοσιεύονταν στις εφημερίδες Καθημερινή και Βραδυνή. Εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» ISBN 960-05-1013-Χ
2004: «Ο πόλεμος της Τροίας και οι περιπέτειες του Οδυσσέα» - διασκευή για παιδιά των Ομηρικών επών. Πρώτη έκδοση σε βιβλίο από τις εκδ. «Εστία» - ISBN 960-05-1168-3
2010: «Αλληλογραφία Νίκου Καββαδία – Μ. Καραγάτση», εκδόσεις «Άγρα» - ISBN 978-960-325-927-5
2012: «Ένας χαμένος κόσμος»- διήγημα (για την χαμένη Ατλαντίδα). Πρώτη έκδοση σε βιβλίο, εκδ. «Εστία» - ISBN 978-960-05-1543-5
Πηγές
Περιοδικό «Νέα Εστία» http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=488&IssuesList=1&magazine=%CE%9D%CE%AD%CE%B1%20%CE%95%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%B1[νεκρός σύνδεσμος]
Η ιστοσελίδα για τον Καραγάτση του Εθνικού Κέντρου βιβλίου http://karagatsis.ekebi.gr/[νεκρός σύνδεσμος]
Παραπομπές
[Στον ίδιο διαγωνισμό το Γ' Βραβείο θα το πάρει ο Ηλίας Βενέζης (τότε ακόμα Ηλίας Μέλλος), με το διήγημά του «Ο θάνατος». Το Α' Βραβείο θα το πάρει ο Αλέξανδρος Βεΐνογλου με το διήγημα «Οι θεότητες του Κοτύλου», που θα δώσει και τον τίτλο στον τόμο που θα εκδοθεί το 1929.]
http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=144790&code=0150[νεκρός σύνδεσμος]
Αυτό το διήγημα θα το εντάξει αργότερα - αυτούσιο στο μυθιστόρημά του, «Ο κίτρινος φάκελος» που θα εκδοθεί το 1956
http://karagatsis.ekebi.gr/xronologio.html[νεκρός σύνδεσμος]
Από το μυθιστόρημα αυτό, έγινε προ-δημοσίευση του πρώτου κεφαλαίου του, στο περιοδικό Νέα Εστία στο τεύχος της 15ης Νοεμβρίου του 1943
Και τα τρία επόμενα είναι δημοσιευμένα στο ίδιο περιοδικό
Προ δημοσίευση ενός αποσπάσματος έγινε στο περιοδικό «Νέα Εστία» τον Αύγουστο του 1946
Νένα Κοκκκινάκη, «Η προσωπογραφία του Καραγάτση μέσα από τα διήγηματά του». Περιοδικό «Οδός Πανός», τχ. 93-94, σελ.50 http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=10010&code=7080&zoom=800[νεκρός σύνδεσμος]
Τα δύο νέα αυτά κεφάλαια πρωτοδημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Νέα Εστία» τον Φεβρουάριο του 1952
Πληροφορίες για το έργο και την παράσταση στο περιοδικό «Νέα Εστία», τχ. 454-455, σελ. 625
Πληροφορίες για το έργο και την παράσταση στο περιοδικό «Νέα Εστία», τχ. 516, σελ. 49 -50
Ο Καραγάτσης έχει γράψει και δημοσιεύσει άφθονες ακόμα σκέψεις, δοκίμια, εντυπώσεις, χρονογραφήματα, γράμματα και μεταφράσεις.
Αναγράφονται μόνο τα έργα που δεν είχαν δημοσιευτεί μέχρι το θάνατό του. Δεν αναφέρονται οι επανεκδόσεις των έργων που είχε ο ίδιος δημοσιεύσει.
Μυθιστορήματα
1938: «Γιούγκερμαν» – μυθιστόρημα. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Νέα Εστία» σε συνέχειες από τον Ιούλιο ως και τα Χριστούγεννα του 1938. Πρώτη έκδοση από τις εκδόσεις του περιοδικού τον ίδιο χρόνο.
«Ο Γιούγκερμαν και τα στερνά του», 1941 - ISBN 978-960-05-1305-9
«Η Μεγάλη Χίμαιρα», 1953 - ISBN 960-05-0148-3
«Συνταγματάρχης Λιάπκιν», 1955 - ISBN 978-960-503-049-0
«Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου» - ISBN 960-05-0206-4
«Ο μεγάλος ύπνος» - ISBN 960-05-0397-4
«Ένας χαμένος κόσμος» - ISBN 978-960-05-1543-5
«Αίμα χαμένο και κερδισμένο» - ISBN 960-05-0396-6
«Άμρι α Μούγκου, στο χέρι του Θεού» - ISBN 960-05-0178-5
«Τα στερνά του Μίχαλου» - ISBN 978-960-05-0443-9
«Ο θάνατος κι ο Θόδωρος» - ISBN 960-05-0011-8
«Ο κίτρινος φάκελος» - ISBN 978-960-05-0058-5
«Το Μυθιστόρημα των Τεσσάρων», μαζί με τους Ηλ.Βενέζη, Αγγ. Τερζάκη, Στ. Μυριβήλη - ISBN 960-05-0063-0
«Σέργιος και Βάκχος» - ISBN 978-960-05-0507-8
«Η θαυμαστή ιστορία των αγίων Σέργιου και Βάκχου» (επιτομή του μυθιστορήματος Σέργιος και Βάκχος) - ISBN 960-05-0970-0
«Το 10» (ημιτελές) - ISBN 978-960-05-1056-0
Νουβέλες
«Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν»*, 1933
«Χίμαιρα», 1936 - ISBN 978-960-05-1660-9
«Λειτουργία σε λα ύφεσις» - ISBN 960-05-1165-9
«Το χαμένο νησί» - ISBN 960-05-0306-0
Συλλογές διηγημάτων
«Το συναξάρι των αμαρτωλών» α' έκδοση «Γκοβόστης», 1935
«Η μεγάλη λιτανεία» α' έκδοση «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» 1956, (Α' Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας στην κατηγορία «Διηγήματος» για το 1956.) Τελευταία 2002:ISBN 960-05-0577-2
«Το μεγάλο συναξάρι» α' εκδ. «Αετός» 1952, τελευταία 1999: ISBN 960-05-0093-2
«Νεανικά διηγήματα» α' έδκ. «Εστία», 1993: ISBN 960-05-0520-9
«Ιστορίες αμαρτίας και αγιοσύνης» (επιλογή διηγημάτων από την «Λιτανεία των Ασεβών» και το «Συναξάρι των αμαρτωλών», α' έκδ. «Εστία», 2003: ISBN 960-05-0947-6
Άλλα έργα
«Βασίλης Λάσκος» μυθιστορηματική βιογραφία, 1948 - ISBN 960-05-0301-Χ (για τον Βασίλη Λάσκο)
«Η Ιστορία των Ελλήνων», 1952 - ISBN 960-05-0595-0
«Καταδρομή», σενάριο ταινίας που σκηνοθέτησε ο ίδιος
«Το μπαρ Ελδοράδο», θεατρικό έργο , 1946
Κάρμεν η χιτάνα, θεατρική διασκευή , 1948
«Περιπλάνηση στον κόσμο», ταξιδιωτικό, 2002 ISBN 960-05-1013-Χ
Μ. Καραγάτση, «Κριτική Θεάτρου, 1946-1960», 1999 ISBN 960-05-0880-1
Μεταφορές και διασκευές των έργων του
Θέατρο
Η μεγάλη χίμαιρα, δραματοποίηση του μυθιστορήματος, 2014. Διασκευή Στρατής Πασχάλης, Σκηνοθεσία Δημήτρης Τάρλοου. Παγκόσμια πρώτη στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου τον Ιούλιο του 2014. Στη συνέχεια παίχτηκε στο θέατρο «Πορεία» με πρωταγωνιστές (α΄ διανομή) την Αλεξάνδρα Αϊδίνη και τον Νίκο Ψαρρά
Το 10, μουσικός μονόλογος εμπνευσμένος από το μυθιστόρημα, (δραματοποιημένο αναλόγιο) από τον Γιώργο Νινιό, στο θέατρο «Αγγέλων Βήμα» το 2016.
Τηλεόραση
Γιούγκερμαν, τηλεοπτική σειρά 140 επεισοδίων, παραγωγής 1976, ΥΕΝΕΔ
Γιούγκερμαν, τηλεοπτική σειρά 17 επεισοδίων, παραγωγής 2007, ΑΝΤ1
Συνταγματάρχης Λιάπκιν, τηλεοπτική σειρά 48 επεισοδίων, παραγωγής 1979, ΥΕΝΕΔ
Ο κίτρινος φάκελος, τηλεοπτική σειρά 11 επεισοδίων, παραγωγής 1981, ΕΡΤ (η σειρά δεν προβλήθηκε ποτέ)
Ο κίτρινος φάκελος, τηλεοπτική σειρά 39 επεισοδιων, παραγωγής 1990, ΑΝΤ1
Το μπουρίνι, τηλεοπτική σειρά 5 επεισοδίων (μεταφορά του ομώνυμου διηγήματος), παραγωγής 1987, ΕΤ2
Το 10, τηλεοπτική σειρά 18 επεισοδίων, παραγωγής 2007, ALPHA [9]
Το νερό της βροχής, τηλεταινία (μεταφορά του ομώνυμου διηγήματος), σε σενάριο και σκηνοθεσία Φρίντας Λιάππα. Παραγωγή 1983, ΕΡΤ
Το μυθιστόρημα των τεσσάρων, τηλεοπτική σειρά 13 επεισοδίων, παραγωγής 1981, ΥΕΝΕΔ
