Το πιο δύσκολο ίσως κομμάτι της διαδρομής είναι να κατακτήσουμε την αυτονομία. Σε τι αναφέρεται αυτή η λέξη που ακούγεται τόσο τεχνοκρατική και την οποία, συνδέουμε με την πολιτική ή τις στρατηγικές διοικητικών συμβουλίων ιδρυμάτων, ποτέ όμως, με απλούς ανθρώπους;
Η λέξη «αυτονομία» παράγεται από τη σύνθεση δύο εννοιών: αυτο-νομία. Αρχίζοντας από το τέλος, το δεύτερο συνθετικό, εκτός από «νόμος», σημαίνει κανόνας, έθιμο, και κατ’ επέκταση «νομία», δηλαδή συστηματοποίηση των νόμων, των κανόνων ή των γνώσεων για ένα εξειδικευμένο θέμα. Η αρχή της λέξης είναι το γνωστό σε όλους μας «αυτο» που σημαίνει: από μένα τον ίδιο, για τον ίδιο τον εαυτό μου.
Αν εγώ. Λοιπόν, θέλω να είμαι αυτοεξαρτώμενος, θα πρέπει πρώτα να προσπαθήσω να γίνω αυτόνομος. Να θεσπίσω, δικούς μου προσωπικούς κανόνες και να ζω σύμφωνα μ’ αυτούς.
Αυτό δεν συνεπάγεται ότι θα ζω σύμφωνα με τον νόμο της ζούγκλας, γιατί το να υπακούω στους δικούς μου κανόνες δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζω, απορρίπτω ή περιφρονώ τους κανόνες που υπάρχουν στην κοινωνία. Οι κανόνες οι δικοί μας μπορεί να συμπίπτουν με τους κανόνες των άλλων.
Μου φαίνεται ότι ένα μέρος της δουλειάς που συνεπάγεται η ζωή μέσα στην κοινωνία, είναι να υπάρχουν γύρω μου άτομα που σε συνθήκες ελευθερίας επιλέγουν τους ίδιους κανόνες μ’ εμένα.
Μπορώ να ορίσω τους δικούς μου κανόνες και να καταφέρω να γίνω τελείως αυτοεξαρτώμενος, ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα αγνοώ προκλητικά τους νόμους. Στη χειρότερη περίπτωση, θα σημαίνει ότι μου επιτρέπεται να τους αμφισβητώ.
Αν είμαι αυτόνομος, δεν μπορώ να κάνω επιλογές παρά μόνο με άξονα την ελευθερία μου, αν και πολλές φορές θα αναγκαστώ να πληρώσω το τίμημα γι’ αυτό.
Αφού ορίσαμε την αυτονομία, μένει τώρα να γνωρίσουμε τι θα λέμε ελευθερία. Η πρώτη ιδέα που έρχεται στο μυαλό είναι σχεδόν πάντα η ίδια: Είμαι ελεύθερος σημαίνει μπορώ να κάνω ό,τι θέλω.
Προκύπτει, λοιπόν, το ερώτημα: Υπάρχει πραγματική ελευθερία; Γιατί ξέρουμε ότι κανείς δεν μπορεί να κάνει όλα όσα θα ήθελε… Άρα, κανένας δεν μπορεί να είναι τελείως ελεύθερος. Ας παρηγορηθούμε με τη σκέψη ότι μπορούμε, τουλάχιστον να κατακτήσουμε κάποιες ελευθερίες. Παραδείγματος χάριν, την ελευθερία της σκέψης.
Αφού φτάσαμε ως εδώ, το θέμα τώρα είναι το εξής: Τι ωφελεί να σκέφτομαι ελεύθερα αν δεν μπορώ να δράσω;
Η ελευθερία της σκέψης είναι πολύ σημαντική, αλλά δεν κερδίζουμε τίποτα αν δεν είμαστε ικανοί να κάνουμε κάτι μ’ αυτό που σκεφτόμαστε, αν δεν μπορούμε να το μετατρέψουμε σε δράση – έστω και μια μικρή πράξη για μας τους ίδιους.
Σε μια από τις συζητήσεις μας γύρω απ’ αυτό το θέμα, μου είπε μια νεαρή κοπέλα: «Αυτό κάνουν οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι. Όλη την ώρα σκέφτονται». Υπάρχει πολλή αλήθεια σ’ αυτήν τη διαπίστωση. Το σημαντικό στην άσκηση της ελευθερίας έχει να κάνει με την πράξη, με την ελευθερία να κάνεις κάτι. Σχετικά μ’ αυτό, πρέπει να παραιτηθούμε και να αποδεχτούμε ότι απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει.
Και αν δεν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει αυτονομία. Και να δεν υπάρχει αυτονομία, δεν υπάρχει αυτοεξάρτηση. Και αν δεν υπάρχει αυτοεξάρτηση, δεν μας μένει άλλη δυνατότητα από την εξάρτηση…
Αυτό, αρνούμαι να το δεχτώ! Η ελευθερία συνίσταται στο να είμαι σε θέση να επιλέγω ανάμεσα σε ό,τι είναι δυνατόν για μένα και να είμαι υπεύθυνος για την επιλογή μου.
Από το βιβλίο «Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΞΑΡΤΗΣΗΣ» του Χ. ΜΠΟΥΚΑΪ – εκδ. opera
