«Ένιωσα καλύτερα και σταμάτησα τα φάρμακα» ή «μια ζωή θα τα παίρνω;»: Όταν οι ασθενείς διακόπτουν τη φαρμακευτική τους αγωγή

Αποτελεί καθημερινό φαινόμενο στις κλινικές και στα ιατρεία: ασθενείς με υπέρταση, διαβήτη, ψυχιατρικά νοσήματα ή καρδιακή ανεπάρκεια σταματούν ή μειώνουν μόνοι τους τη φαρμακευτική αγωγή. Συνήθως εμφανίζονται εκ νέου με επιδείνωση, υποτροπή ή νέα επιπλοκή. Στην ερώτηση «Γιατί σταματήσατε το φάρμακο;» η απάντηση είναι συχνά αφοπλιστική: «Ένιωθα καλά δεν το χρειαζόμουν πια».

Η μη συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή (non-adherence) είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, ανεξαρτήτως κοινωνικού, οικονομικού ή μορφωτικού επιπέδου. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, έως και 50% των ασθενών με χρόνια νοσήματα δεν λαμβάνουν σωστά τη θεραπεία τους.

Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο σε ψυχιατρικές διαγνώσεις (π.χ. σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη), σε χρόνιες νόσους χωρίς εμφανή συμπτώματα (π.χ. υπέρταση, υπερλιπιδαιμία) και σε ηλικιωμένους με πολυφαρμακία.

Το 60% των ασθενών διακόπτει τη θεραπεία του κυρίως λόγω οικονομικών προβλημάτων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα ευρωπαϊκών μελετών που διεξήχθησαν από το 2012 έως το 2024 και παρουσιάστηκαν στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής (ΠΣΕΦ), που διοργάνωσε ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης. Από τις ίδιες μελέτες προκύπτει ότι το 55% των φαρμακοποιών και το 37% των ιατρών θεωρούν πως η μη συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπείες αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Οσον αφορά τις μακροχρόνιες θεραπείες, το 55% των φαρμακοποιών και το 46% των ιατρών θεωρεί ζωτικής σημασίας για την ποιότητα ζωής του ασθενούς την τήρηση της αγωγής και των σωστών οδηγιών που δίνει ο θεράπων ιατρός, ενώ το 25% των ιατρών πιστεύει πως την ευθύνη την έχει ο ασθενής.

• Αίσθηση βελτίωσης: «Αφού νιώθω καλά, γιατί να συνεχίσω;»
• Ανεπιθύμητες ενέργειες: Κάποια φάρμακα προκαλούν καταστολή, ναυτία, αύξηση βάρους κ.ά.
• Στίγμα: Ειδικά στα ψυχιατρικά φάρμακα, οι ασθενείς νιώθουν «άρρωστοι».
• Έλλειψη ενημέρωσης: Οι ασθενείς δεν έχουν κατανοήσει τη σημασία της συνέχειας ή το περιβάλλον οικογενειακό ή και φιλικό πιέζουν το ασθενή κυρίως γιατί εκείνοι έχουν τον φόβο μέσα τους και τον εκφράζουν έμμεσα.
• Οικονομικοί λόγοι: Κόστος φαρμάκων ή μη κάλυψη από ασφάλιση.
• Πολυφαρμακία και κόπωση: Ιδίως στους ηλικιωμένους, όπου ο όγκος της φαρμακευτικής αγωγής αποθαρρύνει τη συνέπεια.
• Έλλειψη εμπιστοσύνης ή σχέση με τον γιατρό: Αν ο ασθενής νιώθει ότι δεν ακούγεται, χάνει το κίνητρο να συμμορφώνεται.
• Το ξεχνάνε.

Η αυθαίρετη διακοπή μπορεί να έχει:

• Υποτροπές και επανεισαγωγές στο νοσοκομείο
• Αύξηση της θνησιμότητας
• Αντίσταση σε φάρμακα (π.χ. σε αντιβιοτικά ή αντιψυχωσικά)
• Κακή ποιότητα ζωής και επιδείνωση συμπτωμάτων

1. Εκπαίδευση και επικοινωνία
   Οι ασθενείς πρέπει να εκπαιδεύονται με απλό, κατανοητό τρόπο. Να νιώσουν συν-υπεύθυνοι. Η ενεργή συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων βελτιώνει την προσήλωση (shared decision-making).
2. Καλλιέργεια σχέσης εμπιστοσύνης
   Όταν ο γιατρός γνωρίζει και σέβεται τις ανάγκες, τις αξίες και τις ανησυχίες του ασθενούς, κερδίζει κάτι πολύτιμο: συνεργασία.
3. Απλούστευση θεραπευτικών σχημάτων
   Λιγότερα χάπια την ημέρα, συνδυασμένα σκευάσματα, ή προγράμματα υπενθύμισης μπορούν να βοηθήσουν.
4. Ψυχολογική υποστήριξη
   Ιδίως για τους ασθενείς με ψυχικά νοσήματα, η υποστήριξη από ψυχολόγους, ψυχίατρους ή ομάδες είναι καθοριστική.
5. Ψηφιακά εργαλεία
   Mobile apps, sms reminders ή έξυπνα blister packs ή καμπάνια από την τηλεόραση, βοηθούν τους ασθενείς να θυμούνται και να παρακολουθούν τη λήψη φαρμάκων.

• WHO (2003): Adherence to Long-Term Therapies: Evidence for Action
  Αναγνωρίζει την προσήλωση ως κρίσιμο παράγοντα για τη δημόσια υγεία.
• Osterberg & Blaschke (2005), NEJM:
  Μια από τις πιο κλασικές ανασκοπήσεις σχετικά με τις αιτίες και τις συνέπειες της non-adherence.
• Sabaté E. (2001): Adherence to long-term therapies: policy for action
  Πρωτοποριακή έκθεση του WHO που ανέδειξε το ζήτημα διεθνώς.

Επιμέλεια Δημήτριος Φυλακτόπουλος MD PhD