ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΠΟΥ ΚΟΙΜΟΜΑΣΤΕ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΒΑΖΕΙ ΣΚΟΥΠΑ

Νευρώνες και αστροκύτταρα οι δύο σημαντικότεροι ένοικοι του εγκεφάλου.

Τι είναι οι νευρώνες; Είναι μικροσκοπικά κύτταρα που συμμετέχουν στις λειτουργίες του νευρικού συστήματος. Οι νευρώνες μεταδίδουν το νευρικό ερέθισμα με τη μορφή ηλεκτρικών παλμών. Στο μυαλό μας υπάρχουν εκατομμύρια νευρώνων, εκτιμάται ότι διαθέτουμε περίπου 80 εκατομμύρια, τουλάχιστον κατά τη στιγμή της γέννησης. Καθώς μεγαλώνουμε, ο αριθμός των νευρώνων αρχίζει να μειώνεται και μετά από 80 χρόνια, το 30% των νευρώνων μας έχει χαθεί. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, χάνουμε και ξαναδημιουργούμε συνεχώς νευρώνες. Με τις διαδικασίες ανάπλασης που έχει ένας νευρώνας, δημιουργούνται νέες συνδέσεις. Όταν ο άνθρωπος γεμίζει την καθημερινότητά του με δημιουργικά πράγματα όπως η ενασχόλησή του με πνευματικές δραστηριότητες, μουσική, τέχνη, διάβασμα, τότε εμπλουτίζει και τον εγκέφαλό του.

Οι άνθρωποι έχουμε και κάποιες βλαβερές συνήθειες που προκαλούν νευρική βλάβη που επιφέρει γνωστική έκπτωση. Η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, η έλλειψη ποιοτικού φαγητού ή καλού ύπνου, η ένταση ή το άγχος, μπορούν να προκαλέσουν στο άτομο την εξασθένηση των νευρώνων πριν από τον προγραμματισμένο φυσιολογικό κυτταρικό θάνατό τους.

Τι είναι τα αστροκύτταρα; Τα κύτταρα που μετατρέπουν τις συνάψεις –τις διασταυρώσεις όπου οι άξονες συναντώνται και μεταφέρουν σήματα– στα βιολογικά ισοδύναμα των τρανζίστορ, και ρυθμίζουν την ροή των πληροφοριών υπό μορφή ηλεκτρικών ώσεων που διέρχονται από αυτά, λέγονται αστροκύτταρα. Είναι υπεύθυνα και για την απομάκρυνση των νεκρών κυττάρων που ολοκλήρωσαν τη ζωή τους. Είναι το συνεργείο καθαρισμού του εγκεφάλου μας. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας τα κύτταρα μαζεύουν και απλώνουν τα πόδια τους όπως ο σωλήνας της ηλεκτρικής σκούπας, προκειμένου να φτάσουν στους νεκρούς νευρώνες, έτσι όταν τους βρουν, τους καταβροχθίζουν και τους ανακυκλώνουν και δεν γεμίζει το κεφάλι μας με κουφάρια κυττάρων.

Πως γίνεται αυτή η διαδικασία;

Όταν είμαστε ξύπνιοι, ο εγκέφαλος δουλεύει και η μετάδοση σημάτων είναι πολύ έντονη. Η ηλεκτρική μετάδοση των σημάτων μεταξύ των νευρικών κυττάρων (νευρώνες) και των αστροκυττάρων γίνεται με την βοήθεια ιόντων δηλαδή φορτισμένα με ηλεκτρικό φορτίο  στοιχεία όπως το ασβέστιο, το νάτριο κ.ά.

Το πρωί λοιπόν, οι ροές των ιόντων μέσα στο κύτταρο είναι τόσο μεγάλες που ο χώρος έξω από τα νευρικά κύτταρα αδειάζει και μικραίνει προετοιμάζοντας το πεδίο για την βραδυνή καθαριότητα.

Το βράδυ κατά τη διάρκεια του ύπνου σε αντίθεση με το πρωί, ο όγκος μέσα στα κύτταρα μειώνεται, ενώ ο εξωτερικός χώρος αυξάνεται- διευρύνεται. Δηλαδή συμβαίνει το ανάποδο γεγονός από αυτό που συμβαίνει κατά την διάρκεια της ημέρας.

Η διεύρυνση του εξωκυττάριου χώρου κατά τον ύπνο διευκολύνει τη διάχυση ουσιών έξω από τα κύτταρα. Το β-αμυλοειδές πεπτίδιο είναι μια από αυτές τις κακές ουσίες. Η διάχυση των κακών ουσιών/ σκουπιδιών βοηθά την απομάκρυνσή τους γιατί θα τα φάνε πιό εύκολα οι σκούπες τα αστροκύτταρα δηλαδή. Το β-αμυλοειδές το βρίσκουμε στον εγκέφαλο των ανθρώπων με άνοια. Δεν ξέρουμε ακόμη αν είναι το αίτιο ή το αποτέλεσμα της ασθένειας.

Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η έλλειψη επαρκούς ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε συσσώρευση του β-αμυλοειδούς πεπτιδίου, κάτι που θεωρείται βασικό βήμα στην ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ. Αυτό συμβαίνει γιατί όπως αναφέρθηκε πριν, μόνο κατά τον ύπνο μπαίνει σε λειτουργία η επιχείρηση σκούπα για την απομάκρυνση σκουπιδιών.

Δρ Δημήτριος Φυλακτόπουλος 23 Φεβρουαρίου 2025