“Ένα παράθυρο στο διάστημα και στα μυστικά του Σύμπαντος” θα μπορούσε να είναι ο ορισμός ενός αστεροσκοπείου, πόσο μάλλον ενός τόσο ιδιαίτερου όσο το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Διανύοντας μια μεγάλη πορεία στον χωρόχρονο, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στέκεται σαν μικρός πλανήτης στους λόφους των Νυμφών και της Πνύκας προσφέροντας μια μικρή θέα του αχανούς Σύμπαντος στην επιστήμη αλλά και στο κοινό. Τόσο η επιστημονική του αξία όσο και η ιστορία του το καθιστούν μοναδικό και άξιο εξερεύνησης.
Μια ιστορία 2.500 χρόνων
Η θέση του Εθνικού Αστεροσκοπείο Αθηνών δεν είναι τυχαία. Στους ιστορικούς χώρους των λόφων των Νυμφών και της Πνύκας πριν από 2.500 χρόνια βρισκόταν το Ηλιοτρόπιο, το πρώτο αστεροσκοπείο της Ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας. Τον 5 αιώνα π.Χ. τον Χρυσό Αιώνα της Αθήνας, ο Αθηναίος αστρονόμος Μέτων με τον συνεργάτη του Ευκτήμονα εγκαθιστούν και ιδρύουν το Ηλιοτρόπιο θεμέλια του οποίου εντοπίζονται ακόμη στο λόφο της Πνύκας. Το έργο του Μέτων αφορούσε, κυρίως, ημερολογιακούς μηχανισμούς και υπολογισμούς γνωστός ως Μετωνικός κύκλος, βάση του παλαιού Ελληνικού ημερολογίου που χρησιμοποιεί και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων. Εκεί, λοιπόν, που γεννήθηκε και υπήρξε το πρώτο αστεροσκοπείο βρίσκεται το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών συνεχίζοντας μια επιστημονική παράδοση χιλιετιών.
Η ίδρυση του Αστεροσκοπείου
Κάπου στο 1840 ο τότε Πρόξενος της Ελλάδας στη Βιέννη Βαρώνος Γεώργιος Σίνας ζητά τη συμβουλή του φίλου του κ. Prokesh-Osten, Πρεσβευτή της Αυστρίας στην Ελλάδα σχετικά με μια δωρεά που επιθυμεί να κάνει ο πρώτος με σκοπό την ώθηση της επιστημονικής έρευνας στην Ελλάδα. Ο φυσικός, αστρονόμος και γραμματέας του Prokesh-Osten, Καθηγητής Γεώργιος Βούρης έχοντας το όνειρο ενός σύγχρονου αστεροσκοπείου στην Ελλάδα προτείνει την ίδρυση ενός Αστεροσκοπείου στην Αθήνα. Ο Σίνας πείθεται και προχωρά στην χρηματοδότηση των 500.000 δραχμών στο Ελληνικό Κράτος για την ίδρυση του Αστεροσκοπείου.
Μια μέρα με έκλειψη Ηλίου, συγκεκριμένα στις 26 Ιουνίου του 1842 έγιναν τα εγκαίνια του Εθνικού Αστεροσκοπείο Αθηνών με τα μεγαλεία που αξίζουν σε ένα τόσο σημαντικό και ιδιαίτερο ίδρυμα. Μια φρεγάτα αγκυροβολημένη στον Πειραιά κανονιοβόλησε δίνοντας την έναρξη της ένδοξης αρχής του Αστεροσκοπείου. Με θέα τη Ακρόπολη ο Βούρης έδωσε τον ανάλογο λόγο που αρμόζει σε αυτές τις περιπτώσεις και τα χειροκροτήματα του Βασιλιά Όθωνα, των μελών της κυβέρνησης, της Ιεράς Συνόδου και του πλήθους που είχε μαζευτεί ενώθηκαν με τη μουσική. Κάπως έτσι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών άνοιξε τις πόρτες του στους επιστήμονες και το κοινό και τα παράθυρα του στο Σύμπαν.
Το όνειρο του Γεώργιου Βούρη συνιδρυτή και πρώτου διευθυντή του Αστεροσκοπείου είχε γίνει πραγματικότητα. Πρώτη φορά στα σύγχρονα χρονικά Έλληνας αστρονόμος είχε το χώρο, την τεχνολογία και το πρόσφορο έδαφος να δουλέψει επίσημα συμβάλλοντας στη σύγχρονη αστρονομία. Τα πρώτα όργανα παραγγέλθηκαν από την Αυστρία όπου και είχε ζήσει ο Βούρης. Συγκεκριμένα τα παρθενικά επιστημονικά όργανα του Αστεροσκοπείου αποτελούν τα: 6.2″ (158mm, f/15) διοπτρικό τηλεσκόπιο Ploessl, 3.7″ μεσημβρινό τηλεσκόπιο Starke-Fraunhofer πέντε μικρά τηλεσκόπια για παρατήρηση κομητών, χρονόμετρα τοπικού και αστρικού χρόνου καθώς και μια πλήρη σειρά μετεωρολογικών οργάνων. Κατά τη θητεία του ο Βούρης δημοσιεύει στο περιοδικό Astronomische Nachrichten και συμβάλλει στην χαρτογράφηση της Ελλάδας βάσει συντεταγμένων του Αστεροσκοπείου. Ύστερα από παράιτηση του Βούρη το 1855 η σκυτάλη δίνεται στον κ. Ιωάννης Παπαδάκης.
Το κτίσμα
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αποτελεί το πρώτο Ερευνητικό Κέντρο της Χώρας και την Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Σε μια Αθήνα περισσότερο βοσκοτόπι πάρα πόλη, με ρεματιές και βουστάσια ανεγέρθηκε ένα κλασσικό κτίσμα με επιστημονικό εκτόπισμα. Το πρώτο κτίριο του Αστεροσκοπείου, το κτίριο Σίνα, προσανατολίζεται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, με σταυροειδή μορφή και στο κέντρο της κατασκευής του ένα μικρό θόλο. Το κτίριο αυτό ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Edward Schaubert παράλληλα με τις συμβουλές και τη συμβολή των Βούρη και Schumacher.
Οι οικονομικές δυσκολίες του Αστεροσκοπείου
Το 1890 βρίσκει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών με οικονομικές δυσχέρειες. Με τη συμβολή της Κυβέρνηση Δηλιγιάννη σε συνεργασία με τον αστρονόμο Δημήτριο Αιγινήτη γίνεται σύσταση εθνικής επιτροπής και συγκέντρωση δωρεών. Τα χρήματα που συγκεντρώνονται αξιοποιούνται στην κατασκευή νέων εγκαταστάσεων, βάσεων της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, σεισμικών και γεωφυσικών καταγραφών. Την ίδια χρονιά γίνεται Κρατικό Ερευνητικό Κέντρο και μετονομάζεται σε Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Ο χάρτης της Σελήνης
Ο δρόμος που οδηγεί στο Αστεροσκοπείο ονομάζεται Ιούλιος Σμίτ προς τιμήν ενός μεγάλου αστρονόμου και διευθυντή του Αστεροσκοπείου. Ο Σμιτ έδωσε το Αστεροσκοπείο διεθνή φήμη μέσω του πιο ακριβή τοπογραφικού χάρτη της Σελήνης που ολοκλήρωσε μέσα σε 20 χρόνια με τη βοήθεια του τηλεσκοπίου Ploessl. Ο χάρτης αυτός και οι 30.000 κρατήρες του έφτασαν μέχρι και το «Γύρω από τη Σελήνη» του Ιούλιου Βερν.
Μια κοιτίδα πολιτισμού, ένα φινιστρίνι στο διάστημα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών συνεχίζει να προσφέρει στην επιστήμη και την κοινωνία ακάθεκτο. Μέσα του κρύβονται αμύθητοι θησαυροί, όπως, το πιο σύγχρονο αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, η μεγαλύτερη κλιματική βάση δεδομένων στα Βαλκάνια και η «Αίθουσα του Χρόνου» που ταξιδεύουν τον επισκέπτη σε διαγαλαξιακά μέρη.
