Από τα πολλά θαύματα της φύσης οι πεταλούδες ανήκουν στη συνομοταξία των λεπιδοπτέρων εντόμων και τα είδη τους ξεπερνούν τα 100.000 σε όλο τον κόσμο. Πέρα από τη βοήθεια που προσφέρουν στην επικονίαση των λουλουδιών, οι πεταλούδες εξαιτίας της ομορφιάς τους, της δύναμης της πτήσης και της πλήρους μεταμόρφωσής τους απαντούν συχνά σε μύθους των λαών σε όλες τις περιοχές του πλανήτη.
Στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι ήταν οι ψυχές των νεκρών και έτσι τις ονόμαζαν και σύμφωνα με την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία η Ψυχή, μια θνητή, απελευθερώθηκε από τον θάνατο από τον Δία και η μυθολογική εικονοπλασία την αναπαριστά πολλές φορές με φτερά πεταλούδας που απελευθερωμένη από τον θάνατο μπορούσε να πετάξει ελεύθερη στα ύψη, αναχωρώντας από τα δεσμά της χρυσαλίδας της.
Στον μύθο περιγράφεται επίσης η ιστορία της ψυχής που εξαιτίας των λαθών της πρέπει να υποβληθεί σε ορισμένες δοκιμασίες πριν πετύχει τη μακαριότητα της αθανασίας.
Με την ομορφιά της σαγήνεψε τον έρωτα προκαλώντας τη ζηλοτυπία της Αφροδίτης, με την βοήθεια του Ζέφυρου μεταφέρθηκε σε μια ανθισμένη κοιλάδα, όπου σε ένα ονειρικό ανάκτορο συναντούσε κάθε βράδυ τον εραστή της, τον οποίο δεν έπρεπε όμως να δει. Αλλά η περιέργεια την έκανε να ανάψει ένα λυχνάρι για να δει με ποιον μοιραζόταν το κρεβάτι της, με συνέπεια να πέσει μια σταγόνα λάδι στον θεό που κοιμόταν μαζί της και απομακρύνθηκε αμέσως πετώντας. Από τότε η νυχτοπεταλούδα που παρασύρεται από τη δύναμη της φλόγας καίει τα φτερά της.
Η εξήγηση που δίνουν οι Ινδιάνοι της φυλής Παπάγκο σε έναν από τους μύθους τους για την ομορφιά της πεταλούδας αναφέρει ότι ο δημιουργός ένιωσε θλίψη για τα παιδιά, όταν συνειδητοποίησε ότι το πεπρωμένο τους ήταν να γεράσουν και να γίνουν αδύναμα πλάσματα. Μάζεψε λοιπόν τα όμορφα χρώματα από διάφορες πηγές, όπως το φως του ήλιου, τα φύλλα, ο ουρανός και τα λουλούδια, τα έβαλε σε ένα μαγικό σακούλι και τα παρουσίασε στα παιδιά. Οταν αυτά άνοιξαν το σακούλι, οι πεταλούδες πέταξαν έξω ελεύθερες και γοήτευσαν τα παιδιά με το τραγούδι τους και τα εντυπωσιακά τους χρώματα..
Τα πουλιά όμως παραπονέθηκαν στον δημιουργό για το ότι οι πεταλούδες είχαν τη δυνατότητα πέρα από την ομορφιά τους να τραγουδούν και αυτός αποφάσισε να αποσύρει από αυτές τη δυνατότητα να τραγουδούν - από τότε, αν και όμορφες, παρέμειναν σιωπηλές.
Τα τραγούδια των ανθρώπων ανέλαβαν το έργο να μιλάνε γι' αυτές με τους στίχους τους. Ο Μπάμπης Στόκας το 2006 στο Απλά ανασαίνω τραγουδούσε:
Απλά ανασαίνω σαν την κάμπια στο φύλλο πεταλούδα μια μέρα όταν γίνω θα πετώ
Τα φτερά μου ανοίγω τα φτερά μου κλείνω. Ο,τι έχω σ' τ' αφήνω δεν έχω καιρό
κι απλά ανασαίνω το φως μου αφήνω, ανάβω, σβήνω, ό,τι έχω σου δίνω.
Στους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Γιάννη Μαρκόπουλου ο οποίος μελοποίησε το 1977 τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό, ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδούσε τον Πειρασμό:
Εξ' αναβρύζει κ' η ζωή σ' 'γη, σ' ουρανό, σε κύμα.
Αλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητο 'ναι κι άσπρο,
ακίνητ' όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ' ώς τον πάτο,
με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ' η πεταλούδα,
πούχ' ευωδίσει τς' ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.
Αλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι 'δες.
Στις αρχές της δεκαετίας του '70 το συγκρότημα Poll ακολουθώντας το ρεύμα και τα συνθήματα της εποχής γνώριζε μεγάλη επιτυχία με το Ανθρωπε αγάπα:
Ανθρωπε αγάπα, τη φωτιά σταμάτα και τη δύναμή σου δώσ' τη στο φιλί σου
Μια πεταλούδα αν θες να φτερουγίσει, μια ψυχή άνοιξε το κλουβί της.
Μια αργή ανάσα αν θες να ζωντανέψει, φίλε μου δώσ' της απ' την πνοή σου.
Το συγκρότημα από την Κέρκυρα, Κόρε Υδρο, στο τραγούδι τους Ολες οι μικρές μου λέξεις τραγουδά: Είσαι μια ωραία πεταλούδα την ομορφιά σου στα φτερά χρωστάς. Να σε αφήσω θα μπορούσα κοντά μου πώς να σε κρατούσα. Είπες πως με είχες αγαπήσει Κι οι δυο μας ξέρουμε, με τίποτα να σε αφήσω θα μπορούσα κοντά μου πώς να σε κρατούσα.
Ο Ηλίας Κατσούλης έχει γράψει τους στίχους στο Πες μου αυτά που αγαπάς του Παντελή Θαλασσινού το 1998: Πες μου αυτά που αγαπάς να τα θυμάμαι όταν θα ζει με αναμνήσεις η καρδιά να 'ρχεσαι πάντα μες στον ύπνο που κοιμάμαι σαν πεταλούδα με φτερά μενεξεδιά.
Από τα πιο ωραία τραγούδια της περασμένης δεκαετίας, ο Ωκεανός του Γιώργου Φραντζολά, που τραγουδά η Καίτη Κουλλιά, δεν βρήκε μάλλον την ανταπόκριση που του άξιζε: Σώμα απ' το σώμα σου είμαι και 'γώ, μια πεταλούδα μέσα στον ωκεανό...
Κάτω απ' τον ίλιγγο των αστεριών, μέσα στους κήπους των βυθών...
Ερχεσαι, φεύγεις και πετάς, κανείς δεν ξέρει πού γυρνάς...
Κι απ' τους ανέμους της καρδιάς κανένας δεν σου μοιάζει...
Η Μαριανίνα Κριεζή έγραψε τους στίχους σε ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του Διονύση Τσακνή το 1996 με ερμηνευτή τον ίδιο, με τη συνοδεία της παιδικής χορωδίας Τυπάλδου:Ξελευθερώνω την ωραία πεταλούδα από τη σφραγισμένη γυάλα της να σου δανείσει τα φτερά της τα βελούδα και τα μεγάλα της.
Κι αντί να ψάχνεις τριαντάφυλλα στα στήθη αυτών που χάμω τα πετάξανε
Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι αλλιώς τη βάψαμε.
Στον Βραχνό προφήτη του Θανάση Παπακωνσταντίνου, που κυκλοφόρησε το 2000, ο Γιάννης Αγγελάκας συμμετείχε με το Οταν χαράζει: Οταν χαράζει, ο πρώτος στεναγμός βγαίνει απ' τα πιο σφιγμένα χείλη.
Σαν πεταλούδα στην κάμαρη πετά ψάχνοντας άνοιγμα να φύγει.
Αν είσαι μόνος, αν είσαι αδύναμος η χαραυγή θα σε ξεκάνει.
Εχει το μύρο, έχει τη σιγαλιά, κι έχει τον ήλιο τον αλάνη.
Σύμφωνα με τη θεωρία του χάους, το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας παράγει σήμερα μια μικροσκοπική (σχεδόν μη παρατηρήσιμη) αλλαγή στην κατάσταση της ατμόσφαιρας. Στη διάρκεια ενός μήνα από σήμερα, το τι κάνει η ατμόσφαιρα, ως απόρροια της απειροελάχιστης μεταβολής που προκαλούν οι κινήσεις των φτερών της πεταλούδας, αποκλίνει πραγματικά από αυτό που θα είχε κάνει, με αποτέλεσμα ένας ανεμοστρόβιλος που θα είχε καταστρέψει την ινδονησιακή ακτή να μη δημιουργείται ή ίσως ένας που δεν επρόκειτο να υπάρξει ποτέ, τελικά εκδηλώνεται χιλιάδες μίλια μακριά.
Τα τραγούδια έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρονται μέσω των φορέων του ήχου σε όλο τον πλανήτη και να γίνονται διεθνείς επιτυχίες. Μερικά από αυτά που έχουν θέμα τους τις πεταλούδες είναι τα Bullet With Α Butterfly Wings-Smashing Pumpkins, Borboletta-Santana, Little Wing-Jimi Hendrix, Elusive Butterfly-Bob Lind, Butterflies-Michael Jackson, Butterfly σε διαφορετικά τραγούδια από τους Tori Amos, Mariah Carey, Alicia Keys, Daniel Gerald, Crazy Town.
Στον κινηματογράφο ξεχωρίζει βέβαια το βασικό θέμα από την ταινία Ο Πεταλούδας που έγραψε ο Jerry Goldsmith και στην κλασική μουσική, η πασίγνωστη όπερα του Puccini, Madame Butterfly.
Η άνοιξη που μόλις τελείωσε μας προσέφερε τη δυνατότητα να απολαύσουμε τις πεταλούδες, που με διάφορες μεταφορικές έννοιες έχουν συμμετοχή στην καθημερινότητά μας όλο τον χρόνο, όπως και τα τραγούδια που αναφέρονται σ' αυτές.
