Η ταινία Μετρόπολις (Metropolis) του Φριτς Λανγκ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ορόσημα στην ιστορία του κινηματογράφου, όχι μόνο για το περιεχόμενό της, αλλά και για τον τρόπο που επηρέασε το είδος της επιστημονικής φαντασίας. Έκανε πρεμιέρα στις 10 Ιανουαρίου του 1927 στο Βερολίνο, σε μια εποχή που ο κινηματογράφος ήταν ακόμα βωβός και τα ειδικά εφέ βρίσκονταν στα πρώτα τους βήματα. Παρ' όλα αυτά, το Μετρόπολις κατάφερε να δημιουργήσει ένα οπτικό και αφηγηματικό σύμπαν που συνεχίζει να εμπνέει σκηνοθέτες, καλλιτέχνες και θεατές μέχρι σήμερα.
Γυρίστηκε σχεδόν δέκα χρόνια μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πόλέμου, στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, σε μια Γερμανία που αγωνιζόταν οικονομικά, παρά τους ταπεινωτικούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Τα ποσοστά ανεργίας ήταν θεαματικά υψηλά και οι ουρές για την απόκτηση ακόμη και των πιο βασικών αγαθών ήταν μεγάλες. Οι βιομηχανικές θέσεις εργασίας αποτελούσαν ένα σημαντικό μέρος της αγοράς εργασίας, αλλά οι μισθοί ήταν χαμηλοί σε σύγκριση με τις προπολεμικές περιόδους. Η πλουτοκρατία της Γερμανίας έμεινε ως επί το πλείστον ανεπηρέαστη, διευρύνοντας έτσι το χάσμα πλούσιων-φτωχών.
Γενικά, η Βαϊμάρειος Δημοκρατία ήταν ασταθής και δημιούργησε κοινωνική πόλωση και το Metropolis, όντας ένας καθρέφτης των κοινωνικών εντάσεων της εποχής του, μπορεί να κατανοηθεί ως μια φουτουριστική αντιμετώπιση της ταξικής ανισορροπίας και των συνεπειών του αχαλίνωτου καπιταλισμού. Η Σχολή της Φρανκφούρτης, ένα κυρίαρχο μαρξιστικό ρεύμα της εποχής που ασκούσε κριτική στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, εκτίμησε την ταινία, γεγονός που οδήγησε πολλούς να κατηγορήσουν τον Λανγκ για διάδοση κομμουνιστικής ρητορικής. Ωστόσο, όσο η ταινία εξελίσσεται, μετατοπίζεται από την πολιτική αλληγορία στην επιστημονική φαντασία, εστιάζοντας σε πιο οικουμενικά και μεταφυσικά θέματα.
Το Μετρόπολις τοποθετείται σε μια δυστοπική μελλοντική πόλη, όπου η κοινωνία είναι αυστηρά διαιρεμένη σε δύο τάξεις: τους πλούσιους που ζουν σε πύργους πολυτελείας και τους εργάτες που εργάζονται και κατοικούν σε σκοτεινά υπόγεια. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ιστορία του Φρέντερ, γιου του ηγέτη της πόλης, και της Μαρίας, μιας εργάτριας που οραματίζεται την ένωση των δύο κόσμων.
Η ταινία εξερευνά θέματα όπως η κοινωνική ανισότητα, η βιομηχανική εκμετάλλευση και η ανάγκη για συνεννόηση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Το σύνθημα της ταινίας, «Το μεσολαβητικό στοιχείο ανάμεσα στο χέρι και το μυαλό πρέπει να είναι η καρδιά», υπογραμμίζει τη φιλοσοφία της. Η θεματολογία της συνδυάζει πολιτική και ηθική, καταδεικνύοντας τις καταστροφικές συνέπειες της ανισότητας, αλλά και τη δυνατότητα αλλαγής μέσω της συνεργασίας και της κατανόησης.
Σε πρώτο επίπεδο το Metropolis είναι μια πολιτική ταινία αλλά στον πυρήνα της είναι βαθιά θρησκευτική.
Η ιστορία μπορεί άνετα να μετατραπεί σε μια παραβολή για την ανθρώπινη φύση, την ηθική και τη λύτρωση. Υπάρχει η ιδέα του "Μεσσία" με τον κεντρικό χαρακτήρα του Φρέντερ να παρουσιάζεται ως ο διαμεσολαβητής που θα φέρει τη συμφιλίωση ανάμεσα στην "κεφαλή" (η ελίτ) και τα "χέρια" (οι εργάτες). Ο Πύργος, αποτελεί μια ευθεία αναφορά στον βιβλικό Πύργο της Βαβέλ, δείχνοντας πώς η ανθρώπινη φιλοδοξία και υπεροψία οδηγούν στη διάσπαση και την καταστροφή. Η πρωταγωνίστρια, Μαρία, που καθοδηγεί τους εργάτες με μηνύματα ειρήνης και υπομονής, λειτουργεί ως μια μορφή Αγίας, ενώ η "Ψεύτικη Μαρία" (το ανδροειδές) αντιπροσωπεύει τη διαφθορά και την παραποίηση της αλήθειας, ενσαρκώνοντας το χάος και την παραπλάνηση.
Υπάρχει η Μηχανή Moloch, μια γιγαντιαία μηχανή εργοστασίου, που σε μια οραματική και συμβολική σκηνή, ο πρωταγωνιστής Φρέντερ βλέπει τη μηχανή να μεταμορφώνεται στον βιβλικό δαίμονα Μολώχ, έναν θεό που συνδέεται με θυσίες παιδιών. Υπάρχει η αέναη μονομαχία ανάμεσα στο καλό και το κακό και φυσικά η λύτρωση και η ελπίδα. Η μεταφυσική διάσταση του κεντρικού μηνύματος, "Ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στο μυαλό και τα χέρια πρέπει να είναι η καρδιά", υποδηλώνει τη δυνατότητα λύτρωσης της ανθρωπότητας μέσω της αγάπης, της ενσυναίσθησης, του αλτρουισμού και της κατανόησης. Οι θρησκευτικοί συμβολισμοί αντηχούν στην ταινία και λειτουργούν αλληγορικά για την πάλη ανάμεσα στη γη και το πνεύμα, την ύλη και την ηθική.
Για την εποχή του, το Μετρόπολις ήταν μια τεχνολογική επανάσταση.
Τα σκηνικά της πόλης αποτελούν ένα από τα πιο εμβληματικά στοιχεία της ταινίας και όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο Λανγκ: "η Μητρόπολη γεννήθηκε το 1924 όταν πρωτοείδα την Νέα Υόρκη, το κέντρο του δυτικού καπιταλισμού". Χρησιμοποίησε καινοτόμες και πρωτοποριακές τεχνικές στα ειδικά εφέ. Ο ειδικός στα εφέ Eugen Schüfftan, έφτιαξε σχεδόν όλη την πόλη σε μινιατούρες και χρησιμοποιώντας καθρέφτες δημιούργησε την ψευδαίσθηση ότι οι ηθοποιοί κινούνται και υπάρχουν μέσα στην πόλη, δίνοντας την εντύπωση μιας μεγαλειώδους και ζωντανής πόλης. Η τεχνική χρησιμοποιήθηκε ξανά μόλις δύο χρόνια αργότερα στην ταινία του Alfred Hitchcock Blackmail (1929) και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα πριν αντικατασταθεί σχεδόν πλήρως από το blue screen. Σήμερα ονομάζεται τεχνική Schüfftan.
Το ανθρωπόμορφο ρομπότ, γνωστό ως Maria ή Maschinenmensch, αποτελεί έναν από τους πρώτους και πιο εμβληματικούς «ρομποτικούς» χαρακτήρες στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο σχεδιασμός του παραμένει αναγνωρίσιμος σήμερα ως το ρομπότ C-3PO από το Star Wars. Ο Φριτς Λανγκ, ως αυθεντικός εκπρόσωπος του γερμανικού εξπρεσιονισμού, αξιοποίησε εξαιρετικά δραματικό φωτισμό με έντονες σκιές, γεωμετρικές φόρμες και δυναμικές αντιθέσεις φωτός και σκοταδιού, δημιουργώντας έναν μοναδικό οπτικό πλούτο που χαρακτηρίζει το έργο του.
Το Μετρόπολις ξεπέρασε τα όρια του κινηματογράφου της δεκαετίας του 1920 τόσο σε τεχνικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο. Σε μια εποχή όπου τα περισσότερα φιλμ ήταν απλές ψυχαγωγικές ιστορίες, η ταινία του Λανγκ εισήγαγε πολυεπίπεδες ιδέες και προφητικές προβλέψεις για την κοινωνία και την τεχνολογία. Πολλά από τα θέματα της ταινίας παραμένουν επίκαιρα, όπως η εξάρτηση από την τεχνολογία, η κοινωνική ανισότητα και οι κίνδυνοι της αυτοματοποίησης. Σε εκείνη την τόσο παλιά εποχή, το Μετρόπολις προέβλεψε με ακρίβεια τις συνέπειες μιας πλήρως μηχανοποιημένης κοινωνίας.
Αρχικά οι κριτικές ήταν ανάμεικτες αλλά γρήγορα αναγνωρίστηκε ως καλλιτεχνικό αριστούργημα και σημείο αναφοράς για τη μελλοντική εξέλιξη του κινηματογράφου. Η επίδρασή του στις μετέπειτα ταινίες επιστημονικής φαντασίας είναι αδιαμφισβήτητη. Τα μοτίβα, οι ιδέες και η αισθητική της ταινίας έχουν ενσωματωθεί σε πολυάριθμες παραγωγές. Η εμβληματική αρχιτεκτονική της πόλης του Μετρόπολις επηρέασε βαθιά την κινηματογραφική απεικόνιση μελλοντικών πόλεων από το Blade Runner (1982) μέχρι το Fifth Element (1997). Η ιδέα της πυκνοκατοικημένης, πολυεπίπεδης αστικής ζωής έχει τις ρίζες της στο όραμα του Λανγκ.
Το Ρομπότ Maria/Maschinenmensch θεωρείται ο προάγγελος των ρομποτικών χαρακτήρων στον κινηματογράφο. Επηρέασε την αντίληψη της τεχνητής νοημοσύνης ως όντος με ηθικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Η σύγκρουση μεταξύ εργατικής και πλούσιας τάξης αποτέλεσαν έμπνευση για πολλές δυστοπικές ταινίες, όπως το 1984 και το Elysium (2013). Η έννοια της τεχνολογίας ως δύναμη καταπίεσης και απελευθέρωσης έθεσε τις βάσεις για τον κινηματογραφικό στοχασμό γύρω από το διφορούμενο ρόλο της τεχνολογίας, μια ιδέα που εξερευνήθηκε περαιτέρω σε ταινίες όπως το Matrix (1999) και το Ex Machina (2015).
Το 1984, ο Ιταλός μουσικός περφόρμερ και τραγουδοποιός Giorgio Moroder, αποκατέστησε την ταινία, , συντομεύοντας τον χρόνο της και προσθέτοντας χρωματιστές πινελιές στα παλαιότερα ασπρόμαυρα καρέ. Άλλαξε το soundtrack σε ποπ-ροκ mainstream μουσική με τον Freddie Mercury να τραγουδάει το Love Kills, και άλλους καλλιτέχνες όπως Adam Ant, Pat Benetar, Jon Anderson και Bonnie Tyler.
Παρόλο που το Μετρόπολις υπέστη σημαντικές περικοπές μετά την πρώτη του κυκλοφορία, το έργο αποκαταστάθηκε σχεδόν στην αρχική του μορφή το 2010, χάρη στην ανακάλυψη χαμένων σκηνών. Η αποκατεστημένη έκδοση αποκάλυψε την πληρότητα του οράματος του Λανγκ, ενισχύοντας τη θέση της ταινίας ως κορυφαίου αριστουργήματος.
Το Μετρόπολις είναι ένα κινηματογραφικό ορόσημο που ξεπέρασε την εποχή του και συνεχίζει να εμπνέει. Η τεχνολογική του καινοτομία, η προφητική του ματιά και η διαχρονική του θεματολογία το καθιστούν μοναδικό στο είδος του. Η επιρροή του στις μετέπειτα ταινίες επιστημονικής φαντασίας, τόσο σε αισθητικό όσο και σε θεματικό επίπεδο, είναι ανυπολόγιστη, καθιστώντας το αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Μέχρι σήμερα, παραμένει ένα αξεπέραστο δείγμα του πώς ο κινηματογράφος μπορεί να συνδυάσει την τέχνη, την τεχνολογία και τη φιλοσοφία, δημιουργώντας έργα που αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου.
