Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σουρεαλισμού και παραλογισμού στον κινηματογράφο
Γράφει ο Νίκος Γραμματικόπουλος
Το 1999 ήταν μια πλούσια κινηματογραφική χρονιά, όχι μόνο σε ποσότητα ταινιών αλλά και σε διαφορετικότητα όσο αφορά την σύλληψη τους ως ιδεες,το στυλ κινηματογράφησης και γενικότερα της αφήγησης στο σινεμά.Και βέβαια δεν μιλάω τόσο για την επανεμφάνιση του Star Wars μετά απο 16 χρονια και το francise που θα ακολουθήσει,αλλά για ταινίες πρωτοποριακές οπως το Matrix, ανατρεπτικές όπως το Fight Club, με κρυμμένα μυστικα όπως το The 6th Sense αλλά και με νέο στυλ κινηματογράφησης όπως το Blair Witch Project.
Σ'αυτήν την κατηγορία ανήκει και το πραγματικά περίεργο και συναρπαστικά παράξενο Being John Malkovich.Η ταινία είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα σουρεαλισμού και παραλογισμού στον κινηματογράφο.Μια ταινία που δεν κατηγοριοποιείτε με τίποτα, με τους δικούς της εσωτερικούς νόμους. με αρκετές ιδέες για άλλες δέκα ταινίες, με περίπλοκη αφήγηση, με παράξενη και απρόβλεπτη ροή, με θέματα που προκαλούν σκέψη, με αξέχαστες ερμηνείες, μια από τις πολυ σπάνιες περιπτώσεις ταινίας όπου το τελευταίο μισάωρο σε εκπλήσσει εξίσου με το πρώτο, και μάλιστα με τρόπους που δεν περιμένεις. Η ταινία είναι, μέχρι σήμερα, μια από τις πιο παράξενες και πιο σουρεαλιστικές κινηματογραφικές εμπειρίες που έχουμε ζήσει αλλά και ταυτόχρονα μια βαθύτατη εξερεύνηση στα ανθρώπινα ελαττώματα και πόθους.Ένα εκπληκτικό κινηματογραφικό επίτευγμα που σύστησε στον κόσμο του σινεμά δυο μεγάλους καλλιτέχνες.Τον ευρηματικό σκηνοθέτη Spike Jonze και τον ιδιοφυή σεναριογράφο Charlie Kaufman.Οι δυό τους,σε αυτήν την ταινία, κατάφεραν να παρουσιάσουν την εκκεντρικότητα τους ως εφευρετικότητα και θα το ξανακάνουν τρία χρόνια μετά στο Adaptation.
Ο ίδιος ο John Malkovich παραδίδει μια λαμπρή αυτοπαρωδία, απεικονίζοντας μια υπερβολική εκδοχή του εαυτού του.Η ταινία ανυψώνει τον Τζον Μάλκοβιτς από ηθοποιό σε αξίωμα και ο τρόπος που το καταφέρνει είναι νομίζω και η ομορφιά της. Παράλληλα η υπόθεση της είναι πολύ αλλόκοτη αλλά η ταινία αγκαλιάζει πλήρως την παράξενη ιδέα της.Έτσι ο 'φτωχός' Malkovich είναι απλώς ένα δοχείο για κάθε χαρακτήρα της ταινίας. Ο ηθοποιός λάτρεψε το σενάριο από την πρώτη στιγμη αλλά αρχικά ήθελε να είναι μόνο παραγωγός. Πέρασαν καναδυό χρόνια μέχρι να συμφωνήσει να πρωταγωνιστήσει. Ο Charlie Sheen έχει τον ρόλο του φίλου του Malkovich ενώ οι Brad Pitt, Sean Penn, David Fincher, Spike Jonze και Winona Ryder έχουν cameo εμφανίσεις. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας στις 2 Σεπτεμβρίου του 1999.
Η ταινία διερευνά την έννοια της χειραγώγησης (ο Graig-John Cusack είναι μαριονετίστας), της απιστίας και της εμμονικής αγάπης.Διερευνά την πολυπλοκότητα της ανθρωπινης φύσης, τον ταυτισμό μας με τους άλλους,την ταυτότητα φύλου, την συνείδηση, τον εαυτό μας, μια και δεν είσαι αυτό που βλέπεις στον καθρέφτη. Υπάρχει πληθώρα ενδιαφερόντων θεμάτων αλλά όλα αντιμετωπίζονται με έναν ανεξήγητα επιφανειακό τρόπο.Από την άλλη,όσο βαθιά τα νοήματα της,τόσο τρελή η ιστορία της.Σε ένα ψηλό κτίριο στη Αμερική υπάρχει κρυφός όροφος με νούμερο 7μιση, στον οποίο δεν μπορείς να βγείς από το ασανσέρ αν δεν ξέρεις (η Octavia Spencer σε έναν από τους πρώτους μικρούς της ρόλους είναι αυτη που δείχνει στον John Cusack πως να βγεί από το ασανσέρ) και ο οποίος έχει ύψος ενάμισυ μέτρο γιατί χτίστηκε για έναν-μία νάνο (?). Και η τρέλα συνεχίζει. Υπάρχει μια τρύπα στον τοίχο, στον 7μιση όροφο, που είναι μια «πύλη», ένα μακρύ τούνελ, που αν μπουσουλήσετε σε αυτό, υπάρχει αναρρόφηση και βρίσκεστε μέσα στο κεφάλι του John Malkovich, βλέποντας μέσα από τα μάτια του και ακούγοντας μέσα από τα αυτιά του. (??). Απλώς βιώνεται τις αισθήσεις του John Malkovich, παραγγέλνοντας ένα χαλάκι μπάνιου ή τρώγοντας ένα κομμάτι τοστ. Και αυτό για 15 λεπτά.(Είναι αυτό το "15 λεπτά φήμης" του Andy Warhol;) Στη συνέχεια πετάγεστε σε ένα χαντάκι κάπου στο New Jersey.
Έτσι στήνεται μια επιχείρηση ενοικίασης του μυαλού του Malkovich σαν να ήταν το πιο σύνηθες επάγγεμα στον κόσμο.Μία σουρεαλιστική προσέγγιση στην έμφυτη ανθρώπινη επιθυμία να είσαι κάποιος άλλος, κάτι που σήμερα μπορούμε να κάνουμε μέσω βιντεοπαιχνιδιών και προσομοιώσεων. Και όλο το πλάνο σχεδιάζεται απο την σέξυ και γεμάτη αυτοπεποίθηση Maxine (Catherine Keener). Ενω ο Graig είναι ο μαριονετίστας στο επάγγελμα,αυτή είναι τελικά ο πραγματικός υποκινητής. Αυτή είναι ο άνθρωπος που κουκλοπαίζει πραγματικούς ζωντανούς ανθρώπους χωρίς να χρειάζεται να κρατήσει τα νήματα ούτε να περάσει από ένα μαγικό τούνελ. Και ενώ ο Graig τιμωρείται, η Maxine ζει ευτυχισμένη για πάντα.Η ανακάλυψη του πραγματικού κουκλοπαίκτη είναι άλλη μια αξιόλογη πτυχή της ταινίας. Δίπλα τους και η Lotte (αγνώριστη Cameron Diaz) που είναι παντρεμένη με τον Graig αλλα ανακαλύπτει ότι είναι πραγματικά άνδρας ή λεσβία όταν βιώνει σεξ με το σώμα του John Malkovich αλλά την Maxine μέσα του. Και μέσα από τη σεξουαλική της εμπειρία, δημιουργεί μια οικογένεια με τη Maxine και το παιδί «τους» Emily,γιατί το μωρό συνελήφθη όταν η Maxine έκανε σεξ με τον Malkovich όταν η Lotte τον κατείχε. Ως εκ τούτου, η Maxine το βλέπει ως το μωρό της Lotte και όχι του Malkovich.. Η Maxine από την άλλη, είναι ερωτευμένη με τη Lotte, αλλά μόνο όταν βρίσκεται στο σώμα του Malkovich.Ο Graig , ο οποίος τώρα ζηλεύει τη γυναίκα του, Lotte ξεγελά τη Maxine για να κάνει σεξ με τον Malkovich όταν ο Graig τον κατέχει. Αστείρευτο και απρόβλεπτο σενάριο μέχρι το τελευταίο του λεπτό.
Ο Charlie Kaufman είναι ένας πολύ ιδιαίτερος σεναριογράφος.Κάθε σενάριο του είναι κάτι τελείως διαφορετικό.Κάτι που δεν έχουμε ξαναδει, ούτε σκεφτεί. Στο Adaptation. χωρίζει τον εαυτό του σε δύο μέρη,τον Charlie και τον δίδυμο αδελφό του Donald,οι οποίοι αγωνίζονται να διασκευάσουν τον Κλέφτη της Ορχιδέας, στο Eternal Sunshine of the Spotless Mind έχουμε να κάνουμε με μια χειρουργική επέμβαση που σβήνει μνήμες μιας αποτυχημένης σχέσης, στο Synecdoche,New York με μια θεατρική παραγωγή που κάνει μετάσταση σαν καρκίνος, ενώ στο Anomalisa δείχνει έναν stop-motion κόσμο όπου όλοι είναι ίδιοι. Οι ανθρώπινες ευπάθειες είναι πανταχού παρόν στα έργα του και βρίσκονται σε μια πόλυ περίεργη ισορροπία με την κωμωδία του παραλόγου. Η ταινία συζητήθηκε ως ταινία του Charlie Kaufman, παρόλο που σκηνοθετήθηκε από τον Spike Jonze, του οποίου η δουλειά σε καινοτόμες διαφημίσεις και βίντεο κλιπς του είχε κερδίσει τη φήμη ως ένα από τα πιο περιζήτητα ταλέντα στο σινεμά. Αυτό ήταν σχεδόν άνευ προηγουμένου· Ακόμη και ο Robert Towne, του οποίου το σενάριο για την Chinatown αναφέρεται συχνά μεταξύ των καλύτερων που γράφτηκαν ποτέ, δεν πιστώθηκε πάνω από τον σκηνοθέτη του, Roman Polanski .Παρ' όλα αυτά η Ακαδημία έγραψε ιστορία με την εγκληματική βράβευση του American Beauty για πρωτότυπο σενάριο εκείνη τη χρονιά.
Ως έργο τέχνης που αμφισβητεί τη συμβατική αφήγηση και εξερευνά τα βάθη της ανθρώπινης συνείδησης, το "Being John Malkovich" παραμένει ένα κινηματογραφικό αριστούργημα τόσο βαθύ όσο και τρελό και μία κλασική πλέον cult ταινία που προσφέρει ένα μοναδικό μείγμα μαύρης κωμωδίας, σουρεαλισμού και φιλοσοφικής εξερεύνησης.Είναι μια απόδειξη της δημιουργικής ιδιοφυΐας του σκηνοθέτη Spike Jonze και του σεναριογράφου Charlie Kaufman που συνεχίζει να γοητεύει το κοινό 25 χρόνια μετά την κυκλοφορία του.
