Το “Joker” του Todd Phillips έθεσε ψηλά τον πήχη όχι μόνο στον παγκόσμιο εισπρακτικό κατάλογο αλλά και στον καλλιτεχνικό κόσμο που διψά για ήρωες, αντιήρωες, «χάρτινους» ή μη, «καλούς» και «κακούς», αλλά και τον τρόπο που εκφράζονται όλ’ αυτά μέσα από την βιομηχανία του θεάματος.
Ο Todd Phillips αν και έχτισε ουσιαστικά την καριέρα του πάνω στην αμερικάνικη κωμωδία, ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος, στο “Joker” κάνει μια ευρωπαϊκή στροφή, αφού ήδη το φιλμ του πήρε το «χρυσό λιοντάρι» στο Φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας.
Με τον Joaquin Phoenix να «παίρνει» πάνω του την ταινία και να κάνει ίσως τον καλύτερο έως τώρα ρόλο της καριέρας του, η ταινία μπορεί να είναι βασισμένη στο κόμικς της “DC”, αλλά ουσιαστικά πρόκειται για ένα ψυχολογικό κοινωνικό θρίλερ που φαίνεται στο βάθος σαν προάγγελος του Batman .
Αυτό λίγο έχει σημασία για την ροή της ταινίας αφού ο Joaquin Phoenix με την ερμηνεία του ισορροπεί «επικίνδυνα» μεταξύ πολλών ανθρώπινων αντίρροπων χαρακτήρων από τον απλά αστείο κλόουν που ψάχνει για δουλειά, στον πολυτραυματικό ενήλικα χωρίς κοινωνική διέξοδο και από την συμπαθητική φιγούρα μιας χαμένης παιδικής αθωότητας, μέχρι την σχιζοφρενή δολοφονική ψύχωση ενός ανθρώπου που «ξεκαθαρίζει» λογαριασμούς με το παρελθόν και παρόν.
Αυτός ο εμπνευσμένος χαρακτήρας έχει χρησιμοποιηθεί και στο παρελθόν με ποικίλους τρόπους. Από κωμωδίες, κοινωνικά, μιούζικαλ, θέατρο, βαριετέ, θρίλερ έως επιστημονική φαντασία, πάντα με αντιστικτικό τρόπο αφού η ξαφνική αντίθεση είναι αυτή που γεννά απορίες, την προσοχή μας και σκέψεις.
Ας αφήσουμε όμως το έργο για τους θεατές και τους ειδικούς του κινηματογράφου και ας πάμε στα τραγούδια και τους χαρακτήρες που ενέπνευσαν, επηρέασαν, παρουσίασαν ή διαμόρφωσαν επί σκηνής, λόγο και εικόνες άλλοτε ευχάριστες, άλλοτε δυσάρεστες αλλά πάντοτε ενδιαφέρουσες για παρατήρηση και ακρόαση.
Το μουσικό soundtrack του “Joker” έχει απ’ όλα. Από βαριετέ, Jazz, folk, pop, rock, hard rock, μπαλάντες κλπ.
Ο τύπος του κλόουν, του Joker, του πιερότου, της μαριονέτας, έχει απασχολήσει τον κόσμο του θεάματος από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ας ψάξουμε όμως τις μουσικές ομοιότητες ή τις διαφορές που κρύβονται πίσω από απ΄ αυτόν τον αστείο, γελοίο, σκοτεινό και τελικά φοβικό χαρακτήρα που πηγάζει από τον “Joker”.
Ο Todd Phillips έχει αρνηθεί ότι υπάρχει οποιαδήποτε σχέση ή επιρροή με το πασίγνωστο τραγούδι “The Joker” του Steve Miller από το 1973, που έγινε παγκόσμια επιτυχία και πήγε Νο.1 σε Αγγλία και Αμερική αλλά και σε πολλές άλλες χώρες. Μια προσεκτικότερη ανάλυση των στίχων του αλλά και του λεκτικού υπόβαθρου φανερώνουν πολλές ομοιότητες. Μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι να περάσει το «κύμα» των εντυπώσεων, της κριτικής και των βραβεύσεων για να βγουν νέα στοιχεία στην επιφάνεια.
Τραγούδια και συγκροτήματα με τον χαρακτήρα ή τις «αρετές» του Joker συναντούμε από παλιά στην μουσική, σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, ενδεικτικά αναφέρουμε τους:
(Joker–Joker 1990 US rock) – (Joker–Joker 2012 Japan Pop) - (Joker–Joker 1980 Swiss Rock)
(Joker–Joker’s theme 1964Belguim rock) – (Joker–Joker 1980 Italo-Disco) - (Joker-Ecstasy -1992 Hard rock Portugal)
Παρά όμως την ηθελημένα αστεία εμφάνιση τους ο Joker ή κλόουν δεν προκαλεί μόνο το γέλιο όπως διαπιστώνουμε αλλά μια φοβία, στα παιδάκια και τους ενήλικες που πίσω από το «παγωμένο» χαμόγελο και το έντονο βάψιμο νιώθουν ότι κρύβεται κάτι επιτηδευόμενα σκοτεινό και ύποπτο, ικανό να προκαλέσει ρίγη και ανατριχίλα.
Στο αλληγορικό αυτό θέατρο της μίμησης οι θεατές κρίνουν και συγκρίνουν το αστείο με το παράλογο, το γελοίο με το απροσάρμοστο και το απρόοπτο με τον φόβο.
Αν πάμε πίσω στον χρόνο έχουμε τα Διονύσια, τις Δελφικές γιορτές, το Βενετσιάνικο καρναβάλι, τα Αμερικάνικο Mardi Gras, τα μεσαιωνικά Minstrel show, το γιαπωνέζικο θέατρο «Νο», το κουκλοθέατρο, το θέατρο σκιών, τα νούμερα των τσίρκο, τα πολύχρωμα βαριετέ και καμπαρέ μέχρι το «μαύρο» θέατρο της Πράγας.
Στη μουσική της δεκαετίας του ’50 και του ’60 ο κλόουν ή joker δεν ήταν από τα φανταστικά πρόσωπα ή προσωπεία που χρησιμοποιηθήκαν για να προκαλέσουν φόβο, τρόμο ή αγωνία. Ενέπνευσαν συνθέτες, στιχουργούς για να δημιουργήσουν τον τύπο του αστείου, του πονεμένου, του αδιόρθωτα συναισθηματικά παγιδευμένου και εν κατακλείδι του κοινωνικά αποκλεισμένου.
Έχουμε στην Jazz το αριστούργημα του Charles Mingus –“The Clown” 1957, το ερωτικό αδιέξοδο των The Everly Brothers –“Cathy's Clown” 1960 που πήγε κατευθείαν στο No.1, αλλά και το θλιμμένο ψυχεδελικό beat των Manfred Mann και Yardbirds την ίδια χρονιά “Ha Ha Said The Clown” 1967.
Στα τέλη του ’60 οι κλόουν συνεχίζουν τις «εμφανίσεις» τους αλλά η θεματολογία τους αρχίζει ν’ «αρρωσταίνει».
Στα 1967 ο Dave Davies γράφει μαζί με τον αδελφό του Ray Davies των Kinks το “Death Of A Clown” που γίνεται μεγάλη προσωπική του επιτυχία (Νο.3), αλλά εμφανίζεται και στο άλμπουμ των Kinks “Something else by the Kinks”, εκφράζοντας, όπως λέει ο ίδιος ο Dave Davies την μελαγχολία του ως καλλιτέχνη, αλλά και ως μια φυσική κατάσταση που οδηγεί την αυτοανάλυση. Οι Βοστωνέζοι Beacon Street Union το 1968 παρουσιάζουν την ψυχεδελική ελεγεία «The Clown Died In Marvin Gardens» και το 1970 ο Smokey Robinson & The Miracles πάνε στο Νο.1 Αμερικής-Αγγλίας με το εμβληματικά διαχρονικό “The Tears Of A Clown”.
Η επιδιωκόμενη κάθαρση των καλλιτεχνών μέσω της αυτό-ανάλυσης και αυτό-ψυχανάλυσης αρχίσει να βρίσκει πεδίο εφαρμογής μέσω του θεατρικού παιγνιδιού και των «ρόλων» που μπορούν να υποδυθούν στο ολοένα αυξανόμενο περίπλοκο περιβάλλον που προσφέρει η σκηνή σαν πεδίο πειραματισμών.
Στην δεκαετία του ’70 οι θεατρικοί ρόλοι και προσωπικότητες που ενσαρκώνονται από τα μουσικά σχήματα και τους καλλιτέχνες «ξεφεύγουν» από το απλά εντυπωσιακό ή το περίτεχνα θεατρικό και περνούν στο επίπεδο να σοκάρουν και να «αφυπνίσουν» τους θεατές σε άλλες περιοχές του νου.
Με πρώτο και καλύτερο τον Alice Cooper, η rock σκηνή μετατρέπεται σε μακάβριο θέατρο όπου διάφοροι χαρακτήρες παρελαύνουν «ελευθέρα» όπως ο ψυχοπαθής δολοφόνος, ο δήμιος, το ζόμπι, ο αιμοσταγής κλόουν και άλλοι «ευγενείς κύριοι» του γκροτέσκο. Ήδη όμως από τα τέλη του ’60 η rock σκηνή ήταν ένα μεγάλο «τσίρκο» πειραματισμών για πολλούς καλλιτέχνες που μόνο η ηχογράφηση τραγουδιών σε δίσκους δεν έφτανε για να ολοκληρώσουν μεγαλεπήβολα σχέδια και έτσι διαφορετικά «νούμερα» που συνδύαζαν χορό, μεταμφίεση, εικόνα, σκηνικά, φώτα και εφέ μπαίνουν στο παιχνίδι του θεάματος. Οι μεγάλες ανοιχτές συναυλίες με πολλά διαφορετικά σχήματα που πρόσφεραν ποικίλο θέαμα ήταν ήδη καθεστώς (Woodstock, Monterey, Isle of Mann, Glastonbury κ.α).
Οι Rolling Stones το 1968, για τις ανάγκες ενός ζωντανού σόου που θα ηχογραφούνταν και θα μεταδιδόταν μέσω του BBC, συγκεντρώνουν έναν αριθμό πρωτοκλασάτων καλλιτεχνών και γκρουπ που στην θεματική ενός φανταστικού τσίρκου, με ζογκλέρ, κλόουν και ακροβάτες, θα διασκέδαζαν τον κόσμο σε άλλο επίπεδο. Αυτό ήταν το “The Rolling Stones Rock-n-Roll Circus”. Στο σόου εμφανίζονται οι The Rolling Stones, Jethro Tull, the Who, Taj Mahal, Marianne Faithfull, John Lennon, Yoko Ono, Eric Clapton, Mitch Mitchell, Sir Robert Fossett's Circus and the Nurses. Δυστυχώς για ατυχείς λόγους το σόου δεν μεταδόθηκε ποτέ και χρειάστηκε να περάσουν 28 χρόνια, έως το 1996 για να κυκλοφορήσει σε δίσκο και DVD.
Φυσικά από τις αρχές του ’70 έχουμε το «φαινόμενο» KISS που σιγά-σιγά σαρώνει Αμερική και Ευρώπη με την μεταμφίεση και την υπερβολή σε όλο της το μεγαλείο, καθώς εξαπλώνεται και στην Ευρώπη με καλλιτέχνες όπως ο εκκεντρικός Elton John, οι προοδευτικοί Roxy Music αλλά και οι Sensational Alex Harvey Band που ίσως παρουσιάζουν επί σκηνής τον πρώτο «βαμμένο» Joker τον κιθαρίστα Zal Cleminson. Στην ζωντανή εμφάνισή τους στο (OGWT) του BBC, διασκευάσουν με παιχνιδιάρικη διάθεση του “Delilah”.
Στα χνάρια του glam rock με τ’ αστραφτερά ρούχα και τa περίεργα κουστούμια που υιοθετούν πολλοί σταρ «περνάει» όλη η σκηνή του ’70. Από τους θεατρικούς Genesis του Peter Gabriel, τους διαστημικούς E.L.O. του Jeff Lynn, τους pop «κλόουν» Bay City Rollers, μέχρι την ερμαφρόδιτη περσόνα, αλά Φλωρινιώτη, του Gary Glitter που ακούγεται και στο soundtrack του “Joker”, όλοι έχουν μια θέση που αντιπροσωπεύει ένα «χάρτινο» χαρακτήρα που σ’ αυτή την δεκαετία εύκολα γίνεται αποδεκτός με φυσικό τρόπο και «περνά» από εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση, σινεμά μέχρι σε αυτοκόλλητα σε τσίχλες και σιδερότυπα στα χρυσής εποχής «Μανίνα», «Κατερίνα», «Αγόρι» και «Πάττυ».
Αλλά και στην Ελλάδα έχουμε αναφορές, δίσκους και παραστάσεις που η μεταμφίεση, ο κλόουν ως κοινωνικά αποκλεισμένος αλλά και περιφερόμενα απροσάρμοστος, βρίσκει χώρο έκφρασης. Το 1974 ο Γιώργος Μαρίνος με την Κατιάνα Μπαλανίκα δίνουν ξεχωριστή έκφραση στα τραγούδια του Μιμη Πλέσσα στο δισκογραφικό μιούζικαλ «Παράσταση». Το 1979 ο Παύλος Σιδηρόπουλος και οι Σπυριδούλα στον χαρισματικό δίσκο «Φλου» δίνουν και δείχνουν μια παράλληλη κοινωνική πραγματικότητα που βρίσκεται παγιδευμένη σε «ουσίες» αστικά αποκτηνωμένη αλλά συναισθηματικά απροσδιόριστη πίσω από προσωπεία και μάσκες. Ο Σιδηρόπουλος στους «Σοβαρούς κλόουν» δίνει ξεκάθαρα τον κοινωνικό κρύο περίγυρο που κάνει τους ανθρώπους ν’ ασφυκτιούν.
Πιο ξεκάθαρο και ωμό παράδειγμα καθώς μπαίνουμε στην δεκαετία του ’80, ήταν οι βραχύβιοι Έλληνες “Clown” με ένα μόνο μικρό δισκάκι στην Creep Rec. CLOWN – Κλόουν / Λευκά Κελιά -1983. Οι στίχοι στο «Κλόουν» μιλάνε από μόνοι τους «τίποτα δε σ’ εμποδίζει να αντιδράσεις/ μονάχα ο φόβος», «χτύπα τον τώρα χτύπα τον στο στομάχι/ χτύπα τον κλόουν χτύπα τον στο στομάχι». Σας θυμίζει λίγο το “Joker”, πάντα προφητικοί οι Έλληνες.
Ένας σταρ πρώτου μεγέθους ο David Bowie ή Ziggy Stardust ή Λευκός Δούκας ή ο άνθρωπος με τα χίλια πρόσωπα, έκανε την μίμηση δεύτερη φύση από τα νιάτα του. Ξεκίνησε στα 1967 να υποδύεται ρόλους και χαρακτήρες κλόουν, πιερότων και άλλων και να ηχογραφεί τραγούδια όπως τα “Threepenny Pierrot”, “Columbine”, “The mirror”, “The mask” για το show “Looking glass murders” που προβλήθηκε στο BBC. Στην δεκαετία του ’70 πέρασε σε άλλους πολύπλοκους, δισυπόστατους και αμφιλεγόμενους ρόλους πριν αλλάξει προσωπείο ξανά στην δεκαετία του ’80.
Το 1980 κυκλοφορεί το επιδραστικό για το new wave “Scary Monsters”, όπου πειραματίζεται ξανά με την μίμηση ρόλων. Στο single “Ashes to Ashes”, που γίνεται το πιο «γρήγορο» Νο.1 στην καριέρα του Bowie, χειρίζεται και μεταχειρίζεται ρόλους, ήχους και τεχνικές από το παρελθόν κα το μέλλον με τέτοιο φουτουριστικό τρόπο που η περσόνα του πιερότου στο video-clip έρχεται σαν κάτι εντελώς φυσικό για τους θεατές.
Στο new wave, η μεταμφίεση, το θέατρο, οι παράλληλοι ρόλοι, το γκόθικ, ο νέο-ρομαντισμός, η ηλεκτρονική μουσική και τόσες άλλες τάσεις που συνδύαζαν ανόμοια πράγματα, έδωσαν βήμα σε καλλιτέχνες να κάνουν την υπέρβαση τέχνη και το πρόβλημα, δημιουργική διέξοδο. Ο Fad Gadget ή Frank Tovey που δεν έζησε πάνω από τα 45 για να μάθουμε περισσότερα, ήταν η αυτοκαταστροφική έκδοση του Bowie, που συγκεντρώνει αλλά και υποδύεται το “Joker” με τον καλύτερο ή χειρότερο τρόπο. Αν το “Joker” ήταν γκροτέσκο μιούζικαλ και το είχε σκηνοθετήσει ο Fritz Lang, o Fad Gadget θα ήταν ο ιδανικός πρωταγωνιστής του. Στο “Collapsing new people” αποτυπώνεται όλη η αγωνία του αδιέξοδου που βιώνει σαν άνθρωπος αλλά και σαν φύση.
Κι άλλες μπάντες, τραγουδιστές και χαρακτήρες ξεπηδούν ανεπιτήδευτα από τα στενωπά μονοπάτια της αχαρτογράφητης ψυχής που κάνουν τον κινηματογραφικό “Joker” να φαντάζει απλώς συμπαθητικά «χάρτινος».
Οι Adicts χρησιμοποιούν το punk αλλά και το «Κουρδιστό Πορτοκάλι» του Kubrick για να γίνουν πιο βίαιοι κοινωνικά.
Οι Dead Kennedys με τον ακραίο σαρκαστικό και επιθετικά πολιτικό τους λόγο, δέχονται κριτική και λογοκρισία καθώς παρουσιάζουν το σύγχρονο πολιτικό σκηνικό ως αναιδείς κλόουν που χρησιμοποιούν χρήμα όπλα και εξουσία για να καταστρέψουν τις ζωές και τα ιδανικά μας.
Ο «τύπος» του Joker-Clown αρχίζει από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν μουσικά, σεξουαλικά και κοινωνικά ήθη απελευθερώνονται, με την βοήθεια και της τεχνολογίας, να δείχνει την πραγματικά άγρια διαταραγμένη ψυχολογική του υπόσταση.
Από τον γραφικό πλέον Alice Cooper περνάμε στον King Diamond του «Joker up my sleeve” και στην δεκαετία του ’90 περνάμε στους «σατανικά» θορυβώδεις μασκοφορεμένους Slipknot, που παρά την τρομακτική τους εμφάνιση μουσικά, σκηνικά και στιχουργικά γνωρίζουν απίστευτη επιτυχία στην συντηρητική Αμερική αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην γενιά των Video-gamers, του Clubbing, των χαπιών Ecstasy, Ice & Special K, έχουμε τον Keith Flint και τους Prodigy και την ξεκάθαρη δήλωση τους με τον δίσκο “Music for Jilted Generation”. Η διαταραγμένη φύση του Keith Flint είχε φανεί από την αρχή και φρόντιζε με κάθε εμφάνιση να μας πείθει πως τα πράγματα θα «χειροτερέψουν».
Αν τον Μάρτιο του 2019 δεν έβαζε τέλος στη ζωή του (αναμενόμενο?), τότε κάλλιστα τ’ όνομα του ακουγόταν και γραφόταν μεταξύ σοβαρού και αστείου ως ο επόμενος Joker. Στο θέατρο του «παραλόγου» είχε σίγουρα κερδίσει επάξια τον ρόλο χωρίς αντίπαλο.
Αλλά και στον χώρο της σύγχρονης Hip-Hop, Rap, Gangsta-rap, Rap-metal και ότι άλλο βάλει ο νου σας έχουν αναπτυχθεί αρκετοί «κλόουν» που δεν βγάζουν απλώς το μεροκάματο αλλά θησαυρίζουν πουλώντας «διαταραγμένη» διασκέδαση. Από το Hip-Hop ντουέτο “Insane Clown Posse” που «τρομοκρατούν» τα chart, βγάζοντας εκατομμύρια δολάρια και το άλλο Hip-Hop ντουέτο “Atmosphere” μέχρι τον θλιμμένο γίγαντα-κλόουν Mike Geier και το Alter-ego του, κλόουν “Puddles Pity Party”, ο χώρος αντέχει πολύ γέλιο, τρόμο και θέαμα που αν είναι έτοιμο το κοινό ν’ αφομοιώσει όλα τα μηνύματά του δεν είμαστε σίγουροι ότι το γνωρίζει, αλλά συνεχίζει να τρέχει σε συναυλίες και να καταναλώνει, με το αζημίωτο, CDs, streaming & downloading.
Τελευταίοι και καταϊδρωμένοι έρχονται οι έλληνες rappers που μπορεί να μην έχουν τα μέσα και την «πολυφωνική» στήριξη στον κόσμο του θεάματος και ούτε καμιά «κοσμοθεωρία» για να παρουσιάσουν ή να «φτιάξουν» χαρακτήρες και ρόλους, αλλά τίμια προσπαθούν να πλασαριστούν σ’ αυτό το μεγάλο «τσίρκο» που απλώνεται γύρω τους.
Οι πολύ γνωστοί μας Goin’ Through με τον Nivo (Νίκο Βουρλιώτη) βγάζουν το 2010 το Joker. Στην νέα γενιά του Hip-Hop ανήκουν και οι “Joker Two-Face” που μαζί και χώρια ως “Tsaki & Styl Mo” προχωρούν σε ψυχεδελικούς beat δρόμους. Ακόμη και ο Βλάσσης Μπονάτσος που ήξερε από παλιά το παιχνίδι της μεταμφίεσης, της φάρσας αλλά θεατρικού παιχνιδιού στα 1991 κυκλοφόρησε το παραγνωρισμένο «Παραλήρημα» μια κατάθεση ψυχής μέσω της μουσικής και των στίχων του φίλου του Γιώργου Ρωμανού.
Σ’ αυτόν τον κόσμο του απόκοσμου, του υπόκοσμου, του απόκληρου, των χάρτινων χαρακτήρων και των «τσακισμένων» καρδιών τίποτα δεν έχει «γραφεί» ακόμη ώστε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Ο ανθρώπινος νους είναι επιστημονικά και ψυχολογικά ακόμη ανεξερεύνητος. Ο Joker κοιτά μέσα από τον καθρέπτη ή εμείς είμαστε ο καθρέπτης του. Το αίνιγμα συνεχίζεται.
ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΒΟΛΟΓΚΑΣ
Δείτε ακόμη:
>> Κουίζ: Εσείς μπορείτε να βρείτε τα εξώφυλλα στη βιτρίνα του δισκάδικου "ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ";
>> Οι απαντήσεις στο Κουιζ για τη βιτρίνα του δισκάδικου "ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ"...
>> Είμαστε για τα πανηγύρια ή κάνουμε εξαγωγή χιούμορ...; Μέρος 'Α
>> Γιορτές, καρναβάλια, πέταμα αετού, διασκεδάσεις και άλλα...πανηγύρια
>> Τσιγάρο και τέχνη στη μουσική αλλά... με εικόνες
>> Άν οι κωφοί τραγουδούν, οι τυφλοί ακούνε...;
>> Χριστούγεννα με άλμπουμ χωρίς σύνορα και Ταμπού...!
>> Πόλεμος, καλλίγραμμα πόδια και αλεξίπτωτα...!
>> Οι Pink Floyd σε κινούμενες περιπέτειες...
>> Το σώμα είναι ο ναός της ψυχής, αλλά ξέχασα τα κλειδιά στο σπίτι...
