Από τον Κώστα Ζουγρή
Εδώ και αρκετές χιλιάδες χρόνια οι διάφορες Σειρήνες προσπαθούν να εδραιώσουν τον μύθο τους παίρνοντας διάφορες μορφές στην καθημερινή μας ζωή, αφού είναι γνωστό ότι συνήθως μοιάζουμε στον Οδυσσέα μόνο στο μέγεθος της ταλαιπωρίας του, μέχρι να φτάσουμε ο καθένας μας στη δικιά του Ιθάκη.
Θέμα ελκυστικό, όπως και οι μύθοι που αναφέρονται σ' αυτές, οι Σειρήνες πάντα ήταν ελκυστικές για τη λογοτεχνία και τη μουσική.
Στην Ελληνική μυθολογία, οι Σειρήνες ήταν τρεις επικίνδυνες γυναίκες-πουλιά, με κεφάλι γυναίκας και σώμα πουλιού.
Γυναικείες θεότητες που σχετίζονταν με το νερό, τον έρωτα και τον θάνατο, στην επικρατέστερη εκδοχή θεωρούνται κόρες του ποτάμιου θεού Αχελώου και της Μούσας Μελπομένης (σύμφωνα με τον Απολλόδωρο), ή της Τερψιχόρης (Απολλώνιος ο Ρόδιος) ή της Στερόπης. Αλλη εκδοχή τις αναφέρει ως κόρες του θαλάσσιου θεού Φόρκι και της Γης.
Σύμφωνα με τον Ομηρο, ο οποίος τις αναφέρει για πρώτη φορά στην Οδύσσεια, οι Σειρήνες ήταν δύο και κατοικούσαν στο νησί Ανθεμόεσσα, στο Τυρρηνικό πέλαγος, στο στενό της Μεσσήνης, μεταξύ Σικελίας και Καλαβρίας.
Σύμφωνα με την εκδοχή αυτών που ισχυρίζονται ότι ήταν δύο, αυτές ήταν η Αγλαόπη (λαμπρή στην όψη) και η Θελξιέπεια (γοητευτική στο λόγο), άλλοι τις αναφέρουν τρεις, δίνοντάς τους τα ονόματα Παρθενόπη, Λευκωσία (Λευκή ουσία) και Λίγεια (Καθαρή φωνή) ή, σύμφωνα με τον Ησίοδο, Αγλαόφωνος, Μόλπη και Θελξινόη. Κατά τον Πλάτωνα, που τις αναφέρει στην Πολιτεία του, οι Σειρήνες ήταν οχτώ.
Η μητέρα της Περσεφόνης, Δήμητρα, ήταν αυτή που έδωσε στις θαλάσσιες αυτές νύμφες σώμα πτηνών, για να τη βοηθήσουν στην αναζήτηση της κόρης της που είχε απαχθεί από τον Αδη.
Η περιπέτεια του Οδυσσέα, που είχε ενημερωθεί για το γοητευτικό, παραπλανητικό τραγούδι τους, με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες έχει περάσει σε όλες τις επόμενες γενιές σαν παράδειγμα για να μην επηρεαζόμαστε από παραπλανητικές καταστάσεις.
Σε μεταγενέστερες ιστορίες άλλων λαών, οι Σειρήνες αναφέρονται ως γοργόνες, μερικοί λαοί μάλιστα, όπως οι Γάλλοι, Ιταλοί, Ισπανοί Πορτογάλοι, Πολωνοί, με τη λέξη Σειρήνα παρουσιάζουν την εικόνα της γοργόνας. Η λέξη Σειρήνα πάντως προέρχεται από την αντίστοιχη Sirena των Μαλτέζων και αναφέρεται από αρκετούς ρωμαίους ιστορικούς στην αρχαιότητα.
Ο Οδυσσέας ζήτησε από τους ναύτες του να τον δέσουν, για να μπορέσει να ακούσει τις Σειρήνες να τραγουδούν, ενώ όλοι οι υπόλοιποι ναύτες βούλωσαν τα αυτιά τους με κερί.
Ο Ιάσονας στην Αργοναυτική Εκστρατεία και ο Οδυσσέας κατάφεραν να ακούσουν τις Σειρήνες που αναφέρονται στη μυθολογία, εμείς οι υπόλοιποι μπορούμε να ακούσουμε όμως τραγούδια που γράφτηκαν για Σειρήνες στην εποχή μας.
Οι Erasure έγραψαν το Siren Song για το άλμπουμ τους Chorus, που κυκλοφόρησε το 1991. Από τα πιο πετυχημένα τραγούδια για Σειρήνες είναι το Song Το Α Siren του Tim Buckley, με αρκετές διασκευές, όπως αυτή των This Mortal Coil.
Οι Roxy Music έχουν αφιερώσει στις Σειρήνες τον τίτλο του άλμπουμ που κυκλοφόρησαν το 1975, στο εξώφυλλο του οποίου εμφανίζεται σαν Σειρήνα στα βράχια το μοντέλο Jerry Hall, που τότε ήταν φίλη του Bryan Ferry. Τις Σειρήνες χρησιμοποίησαν ως τίτλο και οι Savatage, οι οποίοι ερμηνεύουν και το ομώνυμο τραγούδι στο άλμπουμ Sirens.
Ενα άλλο συγκρότημα του χαρντ ροκ από τη Σκανδιναβία, οι Nightwish, ηχογράφησαν το δικό τους Siren, ενώ οι Βρετανοί New Order τραγούδησαν το 2005 το Waiting for the Sirens' Call.
Οι βρετανοί Bat For Lashes, που ουσιαστικά είναι η Natasha Khan, κυκλοφόρησαν το 2009 το Siren Song για το άλμπουμ Two Suns, που ήταν υποψήφιο για τα βραβεία Mercury.
Ο Meatloaf βασίστηκε στον Ομηρο για να γράψει το δικό του Sailor to a Siren, το 1984, για το άλμπουμ του Bad Attitude.
Τραγούδι για τις Σειρήνες έχουν η Tori Amos και οι Legendary Pink Dots, το αγγλο-ολλανδικό συγκρότημα της δεκαετίας του '80.
Στην ελληνική μουσική έχουμε το άλμπουμ Σειρήνες του Γιάννη Μαρκόπουλου, που κυκλοφόρησε το 1983 σε στίχους του Κ.Χ. Μύρη, ψευδώνυμο του ποιητή και λογοτέχνη Κώστα Γεωργουσόπουλου.
Στην Νεράιδα του τοίχου των Πυξ Λαξ, στο σημείο που τραγουδά ο Μπάμπης Στόκας, τον ακούμε να αναφέρεται στις Σειρήνες: Η αλμύρα της θάλασσας μου καίει τα χείλη, Σειρήνες σφυρίζουν ένα σκοπό ρυθμικό, ανάλαφρο σκοπό
και γω χαρταετός σου πετώ. Παντού Σειρήνες παντού φωτιές, μέσα στου χρόνου τις στοές
Ο Νίκος Πορτοκάλογλου στο Δεν είμαι από δω τραγουδά:
Πίσω σου στάχτη, πίσω καπνός κι εσύ στην πρύμνη μοναχός.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος το 1973, στο Ελσα σε φοβάμαι, από το άλμπουμ του Βρώμικο ψωμί, τραγουδούσε: Ελσα σε φοβάμαι σαν φωνή Κυρίου σ' ένα δωμάτιο φτηνού ξενοδοχείου
ξάπλωσα κι ακούω σειρήνες, βογκητά, τι να σημαίνουν όλα αυτά.
Σε στίχους Βασίλη Ζαρούλια και μουσική του Κώστα Γανωσέλη, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου τραγουδά τον Χρονοναύτη: Πόλη που σε καταπίνει σαν παραδοθείς, μια σοφία θα σε σπρώχνει να αντισταθείς.
Μια σοφία που ουρλιάζει να αντισταθείς και στην πόλη που βουλιάζει μην παραδοθείς.
Στη Φαιστό ο ήλιος, στην Κνωσσό το χρώμα, άκου οι Σειρήνες τραγουδούν.
Ο Παπακωνσταντίνου είναι από τους τραγουδιστές που αναζήτησαν και βρήκαν σημαντικούς συνθέτες που άξιζαν μεγαλύτερη προσοχή, όπως ο Αποστόλης Μπουλασίκης, που ανάμεσα στα τραγούδια που έγραψε για τον Βασίλη ήταν και Οι Φοινικιές: Κι όμως πρέπει πάντα να φεύγεις να βρίσκεις τις φοινικιές.
Φλεγόμενους βάτους που λένε σαν τις Σειρήνες ψευτιές.
Να φεύγεις, να φεύγεις, να φεύγεις, ν' ακολουθείς τις φωνές.
Στους δρόμους που πάντα φωτίζουν φλεγόμενες οι φοινικιές.
Οι Active Member στο Μέρες παράξενες, θαυμάσιες μέρες, από το ομώνυμο άλμπουμ του 2000, μας περιγράφουν ακόμα μια σημαντική ιστορία τους από την καθημερινότητα:
Δέσου καλά στο κατάρτι και άσ' τις Σειρήνες να σε φωνάζουν, να σου τάζουν πολλά,
άσε τα χρόνια, άσε τους μήνες να σε γεράσουν όπως ξέρουν καλά,
άσε τις μέρες αυτές να σε γεμίσουν φωτιά, έχουνε μνήμη καλή και μας χρεώνουν,
μας στέλνουν πίσω της μετάνοιας τα χαρτιά, μας αγαπούν και μας τελειώνουν.
Μέρες παράξενες, θαυμάσιες μέρες, θα μείνω εδώ, δεν έχω πού να κρυφτώ.
Μέρες παράξενες, θαυμάσιες μέρες, δεν προλαβαίνω ούτε καν να σκεφτώ.
Ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας στο Διδυμότειχο μπλουζ με τη συνοδεία του Γιώργου Νταλάρα, μας περιγράφει τις εμπειρίες του από τη στρατιωτική του θητεία:
Δίπλα μου η Αθήνα του Οδυσσέα Σειρήνα, λαϊκή βιτρίνα, ομφαλός του κόσμου
πίσω μου κι εμπρός μου.
Στο Αρρητο, που έγραψε μαζί με τον Γιάννη Μελισσίδη, ο Σωκράτης Μάλαμας ταξιδεύει σε ονειρικούς κόσμους από το παρελθόν, σε μια ατελείωτη ανθρώπινη περιπλάνηση: Σαν Σειρήνα σε καλεί μια σμέρνα.
Δέσου στο κατάρτι σου και πέρνα απ' τις Συμπληγάδες του βυθού.
Λύσε του Αιόλου τους ασκούς και το χέρι πάτα στη σκανδάλη.
SOS σε αδειανό μπουκάλι στείλε στης ζωής τους ναυαγούς.
Για τις γυναίκες-Σειρήνες με ουρά ψαριού, όπως αναφέρονται και στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν, όπου οι γνωστές Σειρήνες έγιναν γοργόνες, όπως η Θεσσαλονίκη, ετεροθαλής αδελφή του Μεγαλέξανδρου, μάλλον θα ασχοληθούμε στο μέλλον.
